Ngải Diệp (艾叶) là lá cây ngải cứu – một trong những vị thuốc dân gian và Đông y quen thuộc nhất. Với đặc tính ấm, thơm, đi vào khí huyết và can – tỳ – thận, Ngải Diệp có công năng ôn kinh chỉ huyết, tán hàn, an thai, trừ thấp và giảm đau. Đặc biệt, đây là vị thuốc quan trọng trong cứu châm và trị liệu vùng bụng, tử cung.
Giới thiệu chung về Ngải Diệp
- Tên gọi khác: Ngải cứu, Ngải diệp, Cây thuốc cứu
- Tên khoa học: Artemisia argyi H.Lév. & Vaniot
- Họ thực vật: Cúc (Asteraceae)
- Bộ phận dùng: Lá (phơi hoặc sấy khô)
- Tính vị: Vị đắng, cay, tính ôn
- Quy kinh: Can, Tỳ, Thận
- Tác dụng chính: Ôn kinh cầm máu, tán hàn trừ thấp, an thai, giảm đau
Công dụng của Ngải Diệp trong Y học cổ truyền
🔹 Ôn kinh, chỉ huyết – trị rong kinh, băng huyết, kinh nguyệt kéo dài do hư hàn
Ngải Diệp có khả năng làm ấm mạch Xung – Nhâm, giữ huyết trong mạch, dùng trong các chứng rong kinh, kinh nguyệt kéo dài, huyết ra màu nhạt, không đông, kèm lạnh bụng.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị rong kinh, khí hư bạch đới: Phối hợp với A Giao, Bạch Thược, Bạch Truật.
🔹 Trừ hàn, giảm đau – trị đau bụng kinh, lạnh bụng, đau lưng do hư hàn
- Dùng trong các trường hợp tỳ vị hư hàn, tử cung lạnh, đau bụng kinh về đêm, bụng lạnh sờ mát.
- Có thể dùng sắc uống, hoặc đắp – chườm – xoa ngoài da.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị đau bụng kinh do hàn: Phối hợp với Xuyên Khung, Hương Phụ, Đương Quy
🔹 An thai – trị động thai do lạnh tử cung, đau bụng nhẹ khi mang thai
Ngải Diệp ôn kinh, an thai, đặc biệt trong các trường hợp động thai kèm đau lưng, tiểu lạnh, sợ gió, mạch trầm.
📌 Bài thuốc tham khảo: An thai, dưỡng thai hư hàn: Phối hợp với Tang Ký Sinh, Tục Đoạn, A Giao
🔹 Trừ thấp, cầm ngứa, sát khuẩn ngoài da
- Dùng rửa ngoài da khi bị ghẻ ngứa, chàm, viêm da cơ địa.
- Dùng xông hơi hoặc tắm ngải giúp giải cảm hàn, lưu thông khí huyết.
🔹 Ứng dụng trong cứu châm – điều hòa khí huyết, làm ấm kinh lạc
Ngải Diệp được sao thành ngải nhung dùng trong phương pháp cứu ngải (moxibustion) – một kỹ thuật đặc trưng trong Đông y để ôn bổ, tán hàn, giảm đau, tăng lưu thông khí huyết.
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Ngải Diệp
🔹 Cách sử dụng
- Sắc uống – dùng trong bài thuốc điều kinh, cầm máu, ôn tỳ vị
- Sao đen – tăng hiệu quả cầm máu
- Ngâm rượu, xông hơi, chườm nóng, rửa ngoài da – trị đau khớp, mẩn ngứa, cảm hàn
- Làm ngải nhung để cứu huyệt – trong châm cứu – dưỡng sinh
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ
💡 Thận trọng khi sử dụng Ngải Diệp:
- Không dùng cho người nhiệt thịnh, âm hư, có bứt rứt, dễ chảy máu cam
- Dùng liều cao dễ gây kích ứng tiêu hóa, táo bón, nóng trong
💡 Khi dùng để an thai cần phối hợp đúng bài và đúng thể hư hàn
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Ngải Diệp + A Giao, Bạch Thược → Cầm máu, điều kinh
- Ngải Diệp + Đương Quy, Xuyên Khung → Trị đau bụng kinh hư hàn
- Ngải Diệp + Tang Ký Sinh, Tục Đoạn → An thai, dưỡng khí huyết
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Cineole, Borneol, Camphor – Kháng khuẩn, kháng viêm, giảm đau tại chỗ
- Diệt vi khuẩn Gram (+), Gram (-) và nấm men gây bệnh ngoài da và đường sinh dục.
- Giảm viêm niêm mạc, hỗ trợ trong viêm âm đạo, viêm niêm mạc tử cung, viêm da kích ứng nhẹ.
- Tác dụng giảm đau nhẹ khi dùng ngoài da hoặc vùng bụng.
📌 Ứng dụng: Có mặt trong thuốc ngâm rửa phụ khoa, cao xoa đau bụng kinh Dùng trong thuốc bôi trị ngứa, viêm da tiếp xúc
- 🔹 Flavonoid (Jaceosidin, Eupatilin…) – Cầm máu, chống oxy hóa, bảo vệ tế bào
- Hỗ trợ cầm máu mao mạch, bảo vệ niêm mạc tử cung và ruột.
- Chống lại tổn thương do stress oxy hóa, tăng bền thành mạch nhỏ.
- Có hiệu quả với xuất huyết nhẹ, kinh kéo dài do thành mạch yếu.
📌 Ứng dụng: Có trong viên nang điều hòa kinh nguyệt, sản phẩm hỗ trợ rong kinh nhẹ Hỗ trợ viêm loét dạ dày – ruột do stress
🔹 Coumarin – Chống đông nhẹ, điều hòa tuần hoàn và kháng viêm
- Khi dùng liều thấp, coumarin giúp cải thiện vi tuần hoàn vùng bụng dưới, hỗ trợ giảm co thắt tử cung và điều hòa kinh nguyệt.
- Có tác dụng giảm đau do sung huyết hoặc viêm nhẹ vùng chậu.
🔹 Dẫn xuất Artemisinin (dấu vết) – Hỗ trợ kháng ký sinh trùng và điều hòa miễn dịch
Tuy không nhiều như Ngải Mật (Artemisia annua), nhưng Ngải Diệp vẫn chứa lượng nhỏ artemisinin và các chất đồng hành, có tác dụng điều hòa miễn dịch nhẹ, hỗ trợ chống ký sinh trùng và viêm mãn tính.
Kết luận
Từ góc nhìn Đông Y, Ngải Diệp là vị thuốc ôn kinh, chỉ huyết, trừ hàn hiệu quả, đặc biệt nổi bật trong điều trị bệnh phụ khoa thể hư hàn như rong kinh, băng huyết, đau bụng kinh, động thai, khí hư, lạnh tử cung. Ngoài ra, tác dụng sát khuẩn – trừ ngứa ngoài da và ứng dụng trong cứu châm khiến Ngải Diệp trở thành một trong những vị thuốc toàn diện và phổ biến nhất trong thực hành lâm sàng Đông Y.