Sơn Tra (山楂) là vị thuốc tiêu thực hóa tích, hoạt huyết tán ứ, kiện vị tiêu trệ, thường được dùng trong các chứng ăn uống khó tiêu, đầy bụng, tích trệ do thịt – dầu mỡ, kinh nguyệt bế tắc, sản hậu ứ huyết.
Giới thiệu chung về Sơn Tra
- Tên gọi khác: Táo mèo (ở Việt Nam), Sơn lý hồng.
- Tên khoa học: Crataegus pinnatifida Bunge.
- Họ thực vật: Họ Hoa hồng (Rosaceae).
- Bộ phận dùng: Quả chín phơi khô.
- Tính vị: Vị chua, ngọt, tính hơi ôn.
- Quy kinh: Tỳ, Vị, Can.
- Tác dụng chính: Tiêu thực, hóa tích, hoạt huyết, tán ứ.
Công dụng của Sơn Tra trong Y học cổ truyền
🔹 Tiêu thực, hóa tích – trị đầy bụng, chậm tiêu, ăn nhiều thịt mỡ
- Tác động mạnh vào tiêu hóa, giúp phá trệ, tiêu thức ăn ứ đọng do thịt – chất béo gây ra.
- Kích thích tiêu hóa, dùng cho người ăn không tiêu, bụng trướng, miệng chua, đại tiện khó.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị đầy bụng do ăn uống: Phối hợp với Thần Khúc, Mạch Nha, Lai Phục Tử.
🔹 Hoạt huyết, tán ứ – hỗ trợ điều trị kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh
- Sơn Tra có khả năng phá huyết ứ nhẹ, hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, đặc biệt do khí trệ, huyết trệ.
- Dùng trong trường hợp kinh nguyệt thưa, màu kinh thẫm, có cục, đau bụng kinh nhẹ.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị bế kinh, thống kinh nhẹ: Phối hợp với Hồng Hoa, Ngưu Tất, Đan Sâm.
🔹 Hóa đàm, tiêu tích – hỗ trợ điều trị cục tích, u cục nhẹ, sản hậu huyết ứ
- Sơn Tra giúp hóa tích tụ ở vùng ngực – bụng, làm mềm khối, tiêu ứ sau sinh.
- Thường dùng cho phụ nữ sau sinh có bụng trướng, sản dịch không thoát.
📌 Bài thuốc tham khảo: Tiêu sản dịch, tiêu huyết ứ sau sinh: Phối hợp với Trạch Lan, Nga Truật, Sinh Khương.
🔹 Kiện vị, tăng cảm giác ăn ngon – hỗ trợ tiêu hóa ở người thể hư yếu
- Giúp tăng tiết dịch tiêu hóa, hỗ trợ người ăn kém, tiêu hóa kém do tỳ hư nhẹ.
- Dùng hỗ trợ cho người lớn tuổi, trẻ nhỏ hay bị chướng bụng, đầy hơi sau ăn.
📌 Bài thuốc tham khảo: Kích thích tiêu hóa ở người lớn tuổi: Phối hợp với Bạch Truật, Sa Nhân, Thần Khúc.
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Sơn Tra
🔹 Cách sử dụng
- Dạng sắc uống hoặc nấu nước: Dùng độc vị hoặc phối hợp trong bài thuốc tiêu thực, kiện tỳ.
- Dạng trà thảo dược, ngâm rượu thuốc: Hỗ trợ tiêu hóa, tăng cảm giác ngon miệng.
- Dạng hoàn tán (thường phối hợp với Mạch Nha, Thần Khúc).
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ.
💡 Chống chỉ định và lưu ý quan trọng:
- Người tỳ vị hư hàn, hay tiêu chảy không nên dùng quá nhiều (vì Sơn Tra có tính phá tích nhẹ).
- Phụ nữ có thai thận trọng khi dùng do có tính hoạt huyết (nhẹ nhưng vẫn cần lưu ý).
💡 Không dùng lúc đói bụng, tránh gây tăng tiết acid gây cồn cào, xót ruột.
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Sơn Tra + Thần Khúc, Mạch Nha → Tiêu thực, hóa tích.
- Sơn Tra + Hồng Hoa, Đan Sâm → Hoạt huyết, điều kinh.
- Sơn Tra + Trạch Lan, Nga Truật → Tiêu ứ, tiêu sản dịch sau sinh.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Flavonoid (quercetin, vitexin) – Bảo vệ tim mạch, giãn mạch, chống oxy hóa
- Giúp giãn mạch máu và tăng lưu lượng máu đến tim, giảm huyết áp nhẹ.
- Ức chế oxy hóa LDL-cholesterol, giúp ngăn ngừa xơ vữa động mạch.
- Giảm căng thẳng oxy hóa trong mô tim và gan, bảo vệ tế bào.
📌 Ứng dụng: Dùng trong thuốc và thực phẩm chức năng hỗ trợ tim mạch, huyết áp cao. Hỗ trợ phòng ngừa biến chứng tim mạch ở người rối loạn lipid máu
🔹 Triterpenoid – Chống viêm, hỗ trợ giảm mỡ máu, bảo vệ gan
- Có tác dụng chống viêm nhẹ, cải thiện men gan, tăng khả năng thải độc gan
- Giúp giảm tổng hợp cholesterol nội sinh, hạ triglycerid và LDL.
📌 Ứng dụng: Dùng trong sản phẩm hỗ trợ gan nhiễm mỡ, mỡ máu cao Phối hợp trong thuốc điều trị rối loạn lipid máu giai đoạn sớm
🔹 Axit hữu cơ (chlorogenic, crataegic) – Kích thích tiêu hóa, giảm đầy bụng
- Tăng tiết dịch vị và enzyme tiêu hóa, giúp giảm đầy hơi, chậm tiêu, ăn nhiều dầu mỡ
- Tác động lên nhu động ruột, hỗ trợ tăng co bóp ruột nhẹ, ngăn táo bón
📌 Ứng dụng: Có trong thuốc tiêu hóa, thực phẩm chức năng cho người ăn kém, rối loạn tiêu hóa do stress
🔹 Procyanidin & Tanin – Chống oxy hóa, làm se niêm mạc, kháng khuẩn nhẹ
- Bảo vệ tế bào khỏi tổn thương gốc tự do
- Có hoạt tính kháng khuẩn đường ruột, ức chế sự phát triển của vi khuẩn có hại
📌 Ứng dụng: Có mặt trong sản phẩm hỗ trợ đại tràng, cân bằng vi sinh đường ruột Hỗ trợ giảm viêm niêm mạc ruột, nhất là ở người viêm đại tràng nhẹ
Kết luận
Sơn Tra là vị thuốc tiêu thực, hóa tích, hoạt huyết và kiện tỳ, rất hữu ích trong các trường hợp rối loạn tiêu hóa do ăn nhiều dầu mỡ, đầy trướng bụng, rối loạn kinh nguyệt nhẹ, sản hậu huyết ứ. Tuy là vị thuốc tương đối an toàn, nhưng vẫn cần dùng đúng cách để tránh hại đến khí huyết, nhất là ở người hư yếu hoặc phụ nữ mang thai.