Thiên Ma, vị thuốc quý trong Y học cổ truyền, từ lâu đã nổi tiếng với những công dụng tuyệt vời trong việc điều trị các bệnh về thần kinh, tim mạch, và hỗ trợ sức khỏe. Nắm bắt được tầm quan trọng của loại thảo dược này, bài viết hôm nay sẽ đi sâu tìm hiểu về đặc điểm, công dụng, cách sử dụng, cũng như những lưu ý khi dùng Thiên Ma để mang đến cho bạn đọc những thông tin hữu ích nhất.
Vị thuốc Thiên Ma là gì?
Thiên Ma (天麻), tên khoa học là Gastrodia elata Bl., thuộc họ Lan (Orchidaceae), là một vị thuốc quý được sử dụng từ xa xưa trong Y học cổ truyền để điều trị nhiều bệnh lý.
Cây Thiên Ma là một loại thảo mộc sống ký sinh trên rễ cây khác, thường là cây Nhung Tuyết (Codonopsis pilosula). Cây có thân rễ phình to, hình bầu dục hoặc thuôn dài, hơi dẹt, dài 3-15cm, rộng 1,5-6cm. Bề mặt màu trắng vàng đến nâu vàng, có nếp nhăn dọc và nhiều vòng tròn nằm ngang. Chất lượng cứng, không dễ gãy, mặt cắt tương đối phẳng, màu trắng vàng đến nâu nhạt, có lớp sừng. Thiên Ma được phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam như Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu, Cao Bằng,… Cây thường được thu hái vào mùa thu hoặc mùa đông, khi thân rễ đã phát triển đầy đủ.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý của Thiên Ma
Thiên Ma chứa nhiều hợp chất quan trọng, trong đó có:
- Gastrodin: Đây là thành phần chính, chiếm khoảng 1-2% trong Thiên Ma. Gastrodin có tác dụng an thần, chống co giật, hạ huyết áp, bảo vệ não bộ, tăng cường trí nhớ,…
- Parishin: Parishin có tác dụng chống co giật, giảm đau, an thần, chống oxy hóa.
- Vanillyl alcohol: Vanillyl alcohol có tác dụng chống co giật, hạ huyết áp, ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.
- 4-hydroxybenzaldehyde: 4-hydroxybenzaldehyde có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào, tăng cường hệ miễn dịch.
Tính vị quy kinh của Thiên Ma
Thiên Ma có vị cay, ngọt, tính ấm. Quy kinh Can, Tỳ.
Giải thích:
- Vị cay: Vị cay có tác dụng thông khí huyết, tán hàn, giảm đau.
- Vị ngọt: Vị ngọt có tác dụng bổ khí, dưỡng âm, ích tỳ vị.
- Tính ấm: Tính ấm có tác dụng ôn ấm tỳ vị, thông kinh lạc.
- Quy kinh Can, Tỳ: Thiên Ma có tác dụng chủ yếu vào kinh Can và Tỳ.
Công dụng của Thiên Ma
Tác dụng chính:
Bình can tức phong: Thiên Ma có tác dụng bình can, tức phong, chỉ thống, được dùng để điều trị các chứng bệnh như:
- Đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, ù tai.
- Mất ngủ, hay quên, lo âu, bồn chồn.
- Co giật, động kinh.
Thông kinh hoạt lạc: Thiên Ma có tác dụng thông kinh hoạt lạc, được dùng để điều trị các chứng bệnh như:
- Tê bì chân tay, đau nhức cơ khớp.
- Liệt nửa người.
Các công dụng khác:
- Trị chứng mất ngủ: Tác dụng an thần, giúp dễ ngủ, ngủ sâu giấc.
- Trị chứng suy nhược thần kinh: Tác dụng bổ tâm, dưỡng huyết, giúp cải thiện trí nhớ, giảm bớt căng thẳng, lo âu.
- Trị các bệnh tim mạch: Tác dụng hạ huyết áp, an thần, giúp cải thiện tình trạng tim đập nhanh, hồi hộp.
- Trị chứng đau đầu, chóng mặt: Tác dụng bình can, tức phong, giúp giảm bớt các triệu chứng đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, ù tai.
- Trị chứng co giật, động kinh: Tác dụng trấn kinh, chỉ thống, giúp giảm bớt các cơn co giật, động kinh.
Cách dùng, liều lượng của Thiên Ma
Dạng bào chế:
Thiên Ma thường được sử dụng dưới các dạng bào chế sau:
- Thuốc sắc: Đây là dạng bào chế phổ biến nhất của Thiên Ma. Để sắc thuốc, bạn cần rửa sạch, thái lát mỏng, sau đó cho vào nồi nước và sắc lấy nước uống.
- Thuốc bột: Thuốc được tán thành bột mịn và có thể được sử dụng bằng cách pha với nước ấm hoặc mật ong.
- Viên nang: Thuốc được bào chế thành viên nang để tiện sử dụng.
Liều lượng:
Liều lượng sử dụng Thiên Ma thường là 3-6g mỗi ngày. Tuy nhiên, liều lượng này có thể thay đổi tùy theo bệnh lý và cơ địa của mỗi người. Do đó, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng Thiên Ma.
Kiêng kỵ khi sử dụng Thiên Ma
Đối tượng kiêng kỵ:
- Người tỳ vị hư hàn, tiêu chảy: Thiên Ma có tính ấm, do đó không phù hợp với người có tỳ vị hư hàn, tiêu chảy. Sử dụng Thiên Ma cho những người này có thể làm cho tình trạng bệnh thêm trầm trọng.
- Phụ nữ có thai và cho con bú: Hiện nay, chưa có đầy đủ bằng chứng về tính an toàn của thuốc đối với phụ nữ có thai và cho con bú. Do đó, những đối tượng này nên thận trọng khi sử dụng.
Tương kỵ:
- Ngũ Linh Chi: Thiên Ma không nên dùng chung với Ngũ Linh Chi vì có thể xảy ra tương tác thuốc, làm giảm tác dụng của cả hai vị thuốc.
Lưu ý chung:
- Nên sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ.
- Không nên sử dụng quá liều lượng khuyến cáo.
- Nếu gặp bất kỳ tác dụng phụ nào khi sử dụng, hãy ngừng sử dụng và thông báo cho bác sĩ hoặc dược sĩ.
Một số bài thuốc ứng dụng của Thiên Ma
Lưu ý: Các bài thuốc dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo. Bạn nên sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ.
Bài thuốc trị đau đầu, chóng mặt:
Thành phần:
- Thiên Ma:
- Đương quy:
- Xuyên khung:
- Thục địa:
- Táo nhân:
- Cam thảo:
Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang.
Bài thuốc trị động kinh, co giật:
Thành phần:
- Thiên Ma:
- Ngũ vị tử:
- Tôm he:
- Viễn chí:
- Mẫu đơn bì:
- Cam thảo:
Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang.
Bài thuốc trị mất ngủ:
Thành phần:
- Thiên Ma:
- Toan táo nhân:
- Long nhãn:
- Tâm sen:
- Kỷ tử:
- Lạc tiên:
Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang.
Bài thuốc bổ não dưỡng tâm:
Bài thuốc có thành phần chính bao gồm các vị thảo dược quý, có tác dụng bổ não, dưỡng tâm như:
- Thiên ma:
- Bạch chỉ:
- Xuyên khung:
- Hắc táo nhân:
- Bá tử nhân:
- Tục đoạn:
- Tang ký sinh:
- Thiên môn:
- Mạch môn:
Bài thuốc Bổ Não Dưỡng Tâm có thể bào chế dưới dạng viên hoàn hoặc dạng thuốc sắc nước. Liều lượng sử dụng sẽ được Bác sĩ chỉ định sau khi thăm khám.
Tóm lại, Thiên Ma là một vị thuốc quý với nhiều công dụng hữu ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, để sử dụng hiệu quả và an toàn, người dùng cần tuân thủ theo hướng dẫn của thầy thuốc, chuyên gia y tế. Bài viết hy vọng đã cung cấp cho bạn đọc những thông tin đầy đủ và chính xác về vị thuốc quý này.
Trường hợp bạn cần tham vấn ý kiến với bác sĩ Nguyễn Hữu Phúc Minh, có thể liên hệ tại Facebook Fanpage của phòng khám Y học cổ truyền Nguyễn Phúc Đường theo đường link bên dưới
- Facebook Fanpage: Phòng khám Y học cổ truyền Nguyễn Phúc Đường
- Youtube: Phòng Khám Y Học Cổ Truyền Nguyễn Phúc Đường