Category Archives: Thông Tin Bệnh

Một trong những dạng rối loạn giấc ngủ phổ biến hiện nay là mất ngủ liên quan đến lo âu, đặc trưng bởi tình trạng đầu óc không thể ngưng suy nghĩ dù cơ thể đã được đưa vào điều kiện nghỉ ngơi. Người bệnh thường mô tả cảm giác “trằn trọc dù đã tắt đèn, nằm yên và nhắm mắt”; hoặc “vừa ngủ được một chút thì giật mình tỉnh dậy, tim đập nhanh, tay lạnh, không thể ngủ lại”. Không giống với mất ngủ do nguyên nhân thể chất hoặc môi trường, mất ngủ do lo âu có cơ chế liên quan đến sự rối loạn điều hòa của trục thần kinh – nội tiết (HPA axis), trong đó hệ thần kinh giao cảm bị duy trì ở trạng thái kích hoạt ngay cả trong thời gian nghỉ ngơi. Tình trạng này kéo dài khiến người bệnh rơi vào một vòng lặp: càng lo âu thì càng khó ngủ, và càng thiếu ngủ thì lo âu càng tăng.

Lo âu là một cảm xúc tự nhiên trong đời sống con người. Khi đứng trước một kỳ thi, một biến cố, hay một lựa chọn khó khăn, sự lo lắng cho thấy ta vẫn còn quan tâm, còn gắn bó với những điều đang diễn ra. Trong Y học cổ truyền, trạng thái lo âu nếu có nguyên nhân rõ ràng, kéo dài không quá lâu và có thể tự phục hồi không được xem là bệnh, mà chỉ là một dao động tạm thời của khí huyết và thần trí.

Lo âu là trạng thái tâm lý phổ biến trong xã hội hiện đại, nhưng nếu kéo dài, nó có thể phá vỡ nhịp sinh học của cơ thể, làm rối loạn giấc ngủ, suy giảm trí nhớ và bào mòn sức khỏe tinh thần. Trong khi các phương pháp điều trị bằng thuốc thường tập trung vào việc ức chế triệu chứng, thì Y học cổ truyền lại hướng đến tái lập sự cân bằng toàn thân – đặc biệt thông qua kỹ thuật châm cứu (针灸).

Rối loạn lo âu không đơn thuần chỉ là cảm giác lo lắng, hồi hộp thoáng qua. Đó là một trạng thái mất cân bằng toàn thân, nơi tâm trí bị xao động kéo dài, cảm xúc khó kiểm soát và cơ thể luôn trong tình trạng căng thẳng. Trong khi Tây y thường lý giải tình trạng này dựa trên rối loạn chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine… thì Y học cổ truyền lại nhìn sâu hơn vào sự mất điều hòa của ngũ tạng.

Cùng là lo âu, nhưng có người cảm thấy hồi hộp, mơ nhiều, sắc mặt nhợt. Có người lại bứt rứt, dễ cáu, miệng khô, khó ngủ triền miên. Người này cần được bồi bổ khí huyết, người kia lại cần thanh nhiệt, giải uất. Nếu nhìn đơn thuần theo triệu chứng, dễ cho rằng cả hai đều “giống nhau” – cùng lo, cùng mất ngủ. Nhưng Đông y không đi theo bề mặt.

Có những người than phiền rằng mình luôn cảm thấy lo lắng, hồi hộp, khó ngủ, tim đập nhanh, dễ xúc động – nhưng khi đi khám tổng quát, kết quả hoàn toàn… bình thường. Không thiếu máu, không rối loạn nội tiết, không vấn đề tim mạch. Câu hỏi đặt ra: Vậy gốc rễ của những bất ổn ấy nằm ở đâu? Theo Đông y, lo âu không phải là một bệnh lý của “đầu” – mà là dấu hiệu của sự rối loạn trong toàn bộ cơ thể. Khi khí không thông, huyết không đầy, tân dịch khô cạn – thần không có nền để cư trú, cảm xúc trở nên bất an, tâm trí dễ dao động, và giấc ngủ không còn sâu.

Khi nói đến lo âu, bức bối, tâm trạng bất an… người ta thường nghĩ đến “tâm lý”, “tinh thần” hay “căng thẳng thần kinh”. Nhưng theo Đông y, những rối loạn đó không nằm riêng trong đầu – mà là tiếng nói của dòng khí, dòng huyết, và tân dịch đang bị mất cân bằng.

Khi lo âu xuất hiện, nhiều người nghĩ rằng chỉ cần an thần – bồi bổ Tâm là đủ. Có người lại cho rằng mình bị Can khí uất, hoặc âm hư sinh nội nhiệt. Nhưng trong thực tế lâm sàng, rất hiếm trường hợp lo âu xuất phát từ một tạng đơn lẻ. Theo Đông y, lo âu là hệ quả của một quá trình mất cân bằng kéo dài, nơi ít nhất ba tạng quan trọng cùng liên đới và suy yếu theo những cách khác nhau. Đó là Tâm – Can – Thận, một tam giác giữ nền tảng cho thần chí, cảm xúc, khí huyết và ý chí.

Theo Đông y, khi thần không yên, thì gốc tổn thương nằm ở Tâm. Dù biểu hiện ra là mất ngủ, hồi hộp, hay lo nghĩ, nhưng tất cả đều cho thấy Tâm đã mất chỗ an cư của thần minh – thần không còn nơi nương tựa. Tâm không còn vững, thần không còn yên – từ đó sinh ra lo âu. Điều trị lo âu, vì vậy, không thể chỉ xoa dịu cảm giác, mà phải bắt đầu từ gốc – Phục hồi lại Tâm – nơi chủ thần, tàng thần, và dưỡng thần.

“Không uống thì không ngủ. Mà uống thì vẫn mệt.” “Em muốn cai thuốc, nhưng cứ ngưng là lo âu quay lại.” “Càng ngày càng phải tăng liều, giấc ngủ thì vẫn nông và rời rạc.” Đó là những lời tâm sự quen thuộc của rất nhiều người đang dùng thuốc an thần – thuốc ngủ – hoặc thuốc chống lo âu trong thời gian dài. Ban đầu, thuốc giúp họ ngủ ngon hơn, cảm thấy dễ chịu hơn. Nhưng dần dần, cơ thể trở nên lệ thuộc, và giấc ngủ – điều vốn nên là bản năng tự nhiên – lại trở thành một trạng thái nhân tạo, có điều kiện.