Ba Kích (巴戟天) là rễ của cây Ba kích tím, nổi tiếng từ lâu đời trong Đông y với công dụng bổ Thận dương, tráng gân cốt, hỗ trợ sinh lý nam nữ, trị liệt dương – hoạt tinh – tử cung lạnh. Đây là vị thuốc đặc trưng của các bài thuốc bổ dương, ôn Thận, rất phù hợp cho người lưng gối lạnh đau, sinh lý suy yếu, tiểu nhiều về đêm, người lớn tuổi hư nhược.
Giới thiệu chung về Ba Kích
- Tên khoa học: Morinda officinalis How
- Họ thực vật: Cà phê (Rubiaceae)
- Bộ phận dùng: Rễ củ phơi hoặc sấy khô
- Tính vị: Vị cay, ngọt, tính ấm
- Quy kinh: Thận
- Tác dụng chính: Bổ Thận dương, cường gân cốt, tráng dương, trừ phong thấp
Công dụng của Ba Kích trong Y học cổ truyền
🔹 Bổ Thận dương – trị liệt dương, hoạt tinh, vô sinh nam – nữ
- Dùng cho các thể dương hư gây lạnh người, yếu sinh lý, di tinh, mệt mỏi, lưng gối lạnh đau
- Phối hợp với Dâm Dương Hoắc, Nhục Thung Dung, Thỏ Ty Tử tăng hiệu quả tráng dương
📌 Bài thuốc tham khảo: Hữu Quy hoàn, Bát vị hoàn gia Ba Kích – dùng trong Thận dương hư
🔹 Cường gân cốt – trị đau lưng, yếu chi, run rẩy, thoái hóa khớp ở người già
- Ba Kích giúp ôn ấm kinh lạc, tăng sức dẻo dai cho cơ xương khớp
🔹 Trừ phong thấp – hỗ trợ trị phong hàn, đau nhức do thời tiết, tay chân lạnh
- Dùng cho người tê bì, lạnh chi dưới, khớp đau do phong hàn thấp tý
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Ba Kích
🔹 Cách sử dụng
- Sao muối hoặc ngâm rượu – tăng tác dụng bổ dương, giảm tính táo
- Sắc uống, ngâm rượu, phối hợp tán hoàn – sử dụng trong các bài bổ Thận dương
🔹 Lưu ý khi sử dụng
- Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ
- Thận trọng khi sử dụng Ba Kích: Không dùng cho người âm hư hỏa vượng, táo bón, tiểu đỏ, lưỡi đỏ rêu vàng
- Cần bỏ lõi rễ trước khi dùng – phần lõi có tính táo, dễ gây kích thích tiêu hóa
- Nếu người bệnh có biểu hiện “nhiệt” nên phối hợp với các vị dưỡng âm như Thục Địa, Mạch Môn
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Ba Kích + Dâm Dương Hoắc + Nhục Thung Dung → Tráng dương, bổ Thận
- Ba Kích + Cốt Toái Bổ + Đỗ Trọng → Cường gân cốt, trị đau lưng, yếu chi
- Ba Kích + Thỏ Ty Tử + Ích Trí Nhân → Cố tinh, trị tiểu đêm
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Oligosaccharide (BMO) – Tăng cường sản sinh testosterone, cải thiện chức năng sinh lý
- Kích thích vùng dưới đồi – tuyến yên – tinh hoàn, từ đó:
- Tăng tổng hợp testosterone nội sinh
- Cải thiện số lượng và chất lượng tinh trùng
📌 Ứng dụng: Hỗ trợ điều trị giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương, suy sinh dục ở nam giới trung niên
🔹 Iridoid glycoside & Polysaccharide – Chống oxy hóa, điều hòa miễn dịch
- Giúp trung hòa gốc tự do, làm chậm lão hóa tế bào
- Tăng hoạt tính miễn dịch ở người suy nhược, sau bệnh, rối loạn chuyển hóa
🔹 Tác dụng bảo vệ thần kinh và cải thiện trí nhớ
- Một số chiết xuất từ Ba Kích có thể ức chế acetylcholinesterase, giúp:
- Bảo vệ tế bào thần kinh khỏi thoái hóa
- Cải thiện trí nhớ và chức năng nhận thức nhẹ
🔹 Bảo vệ mô xương – hỗ trợ điều trị loãng xương
- Tăng biểu hiện các gen osteoblast (tạo xương), ức chế osteoclast (hủy xương)
- Giúp duy trì mật độ xương ở người lớn tuổi, phụ nữ sau mãn kinh
Kết luận
Từ góc nhìn Đông Y, Ba Kích là vị thuốc bổ Thận dương kinh điển, có khả năng cải thiện chức năng sinh lý, tăng cường thể lực, làm ấm gân xương và điều hòa khí huyết cho người hư nhược. Rất thích hợp với nam giới trung – cao tuổi, người có biểu hiện dương hư, sinh lý suy giảm, lưng gối yếu, lạnh tay chân.