Suy giãn tĩnh mạch là một bệnh lý mạn tính phổ biến, đặc biệt ở phụ nữ trung niên, người ít vận động và những người làm công việc phải đứng lâu, ngồi nhiều. Về mặt sinh lý bệnh, tình trạng này bắt nguồn từ hiện tượng suy yếu thành tĩnh mạch và van tĩnh mạch, dẫn đến máu ứ trệ, tăng áp lực tĩnh mạch và gây phù nề, đau nhức, nặng chân, thậm chí là biến chứng loét hoặc huyết khối tĩnh mạch sâu.
Trong khi y học hiện đại tập trung vào các phương pháp cơ học như mang vớ áp lực, phẫu thuật can thiệp hoặc dùng thuốc kháng viêm, chống đông, thì Y học cổ truyền lại tiếp cận theo hướng điều hòa khí huyết, hoạt huyết hóa ứ, kiện tỳ bổ thận và tăng cường sức bền thành mạch từ gốc. Sự khác biệt này mang lại cơ hội bổ trợ lẫn nhau nếu được vận dụng hợp lý. Đặc biệt, với sự phát triển của dược lý học hiện đại, ngày càng có nhiều nghiên cứu chứng minh các vị thuốc Đông y truyền thống như hoàng kỳ, đan sâm, tam thất, hồng hoa… có tác dụng sinh học rõ ràng: chống oxy hóa, cải thiện tuần hoàn, giảm viêm vi mạch, tăng đàn hồi thành mạch… Đây là bước tiến quan trọng giúp củng cố cơ sở khoa học của các bài thuốc Y học cổ truyền trong điều trị suy giãn tĩnh mạch.
Bài viết này sẽ làm rõ những cơ chế dược lý hiện đại của các vị thuốc thường dùng trong điều trị giãn tĩnh mạch, qua đó góp phần lý giải vì sao phương pháp điều trị cổ truyền lại mang lại hiệu quả bền vững cho người bệnh.
Các vị thuốc có tác dụng bảo vệ thành mạch và tăng độ bền mao mạch
Một trong những cơ chế trọng yếu trong điều trị suy giãn tĩnh mạch là tăng cường sức bền của thành mạch, giảm tính thấm mao mạch và cải thiện độ đàn hồi. Một số vị thuốc Đông y nổi bật đã được chứng minh có hiệu quả theo hướng này:
Hoàng kỳ (黄芪 – Astragalus membranaceus)
Tác dụng dược lý hiện đại: Hoàng kỳ chứa nhiều flavonoid và polysaccharide, có khả năng chống oxy hóa mạnh và tăng cường hoạt động miễn dịch. Một số nghiên cứu cho thấy hoàng kỳ giúp tăng tổng hợp collagen ở thành mạch, giảm tổn thương do gốc tự do và từ đó cải thiện độ đàn hồi tĩnh mạch, giảm nguy cơ vỡ mao mạch và viêm vi mạch.
Tam thất (三七 – Panax notoginseng)
Tác dụng dược lý hiện đại: Saponin trong tam thất có đặc tính chống viêm, chống oxy hóa và điều hòa đông máu. Tam thất giúp làm bền thành mạch, giảm tính thấm mao mạch, đồng thời làm tan các cục máu nhỏ, hạn chế hình thành huyết khối. Ngoài ra, nó còn hỗ trợ giảm sưng đau và phù nề do ứ trệ tĩnh mạch.
Xuyên khung (川芎 – Ligusticum chuanxiong)
Tác dụng dược lý hiện đại: Chứa ligustilide và ferulic acid, xuyên khung có tác dụng giãn mạch, tăng lưu lượng máu ngoại vi và giảm hiện tượng co thắt mạch máu. Đồng thời, các chất chống oxy hóa giúp bảo vệ nội mô mạch máu khỏi các tổn thương viêm mạn tính.
Các vị thuốc có tác dụng hoạt huyết, chống ứ trệ và ngăn hình thành huyết khối
Trong suy giãn tĩnh mạch, hiện tượng máu ứ đọng và tuần hoàn kém là yếu tố then chốt dẫn đến sưng đau, chuột rút và nguy cơ hình thành cục máu đông. Nhiều vị thuốc trong Y học cổ truyền vừa mang tính hoạt huyết, vừa có các đặc tính sinh học giúp ức chế kết tập tiểu cầu, cải thiện dòng chảy vi tuần hoàn.
Xích thược (赤芍 – Paeonia veitchii)
Tác dụng dược lý hiện đại: Chứa paeoniflorin và các hợp chất flavonoid có khả năng giãn mạch ngoại vi, giảm kết tập tiểu cầu và tăng lưu lượng máu đến mô ngoại biên. Xích thược còn có đặc tính chống viêm và giảm đau, giúp cải thiện cảm giác nặng chân, sưng tấy.
Đan sâm (丹参 – Salvia miltiorrhiza)
Tác dụng dược lý hiện đại: Các diterpenoid quinon như tanshinone IIA và acid salvianolic A có tác dụng rõ rệt trong việc cải thiện vi tuần hoàn, bảo vệ tế bào nội mô mạch máu, chống oxy hóa và ngăn ngừa huyết khối. Đan sâm được sử dụng phổ biến trong các nghiên cứu về bệnh mạch vành, tuy nhiên cũng rất phù hợp trong hỗ trợ điều trị suy tĩnh mạch chi dưới.
Ngưu tất (牛膝 – Achyranthes bidentata)
Tác dụng dược lý hiện đại: Giàu ecdysterone và các alkaloid, ngưu tất có tác dụng giãn mạch, tăng lưu lượng máu đến chi dưới, hỗ trợ điều trị tình trạng ứ huyết ở vùng chân. Ngoài ra, ngưu tất còn có khả năng định hướng dẫn thuốc xuống hạ chi, rất phù hợp để phối hợp trong bài thuốc trị giãn tĩnh mạch chân.
Các vị thuốc hỗ trợ kháng viêm, giảm phù và bảo vệ nội mô mạch máu
Trong bệnh lý suy giãn tĩnh mạch, lớp nội mô mạch máu thường bị tổn thương, dẫn đến viêm mạn tính và rò rỉ dịch gây phù chân. Do đó, nhiều vị thuốc có tác dụng kháng viêm, giảm phù và chống tổn thương mạch máu được lựa chọn để gia giảm trong toa thuốc.
Tam thất (三七 – Panax notoginseng)
Tác dụng dược lý hiện đại: Tam thất chứa saponin notoginsenoside – hoạt chất có khả năng ức chế phản ứng viêm, chống phù nề, bảo vệ tế bào nội mô và ức chế hình thành huyết khối. Ngoài ra, tam thất còn có tác dụng cải thiện độ đàn hồi thành mạch, rất phù hợp trong điều trị suy giãn tĩnh mạch.
Ý dĩ nhân (薏苡仁 – Coix lacryma-jobi)
Tác dụng dược lý hiện đại: Có hoạt tính lợi tiểu nhẹ và chống viêm, giúp giảm sưng phù chân trong các thể bệnh giãn tĩnh mạch có kèm phù. Ngoài ra, ý dĩ còn giúp tăng chuyển hóa lipid, hỗ trợ giảm cân ở các bệnh nhân có yếu tố nguy cơ béo phì.
Hoàng bá (黄柏 – Phellodendron amurense)
Tác dụng dược lý hiện đại: Berberine trong hoàng bá có tác dụng chống viêm mạnh mẽ, kháng khuẩn và bảo vệ mao mạch. Dùng phối hợp trong các bài thuốc để giảm nguy cơ biến chứng viêm loét chân hoặc viêm da do tĩnh mạch.
Nguyên tắc phối hợp và điều chỉnh bài thuốc trong điều trị suy giãn tĩnh mạch bằng Đông y
Trong Y học cổ truyền, việc phối hợp các vị thuốc không chỉ dựa trên triệu chứng biểu hiện mà còn phải xem xét toàn diện về thể trạng, tạng phủ hư thực và căn nguyên bệnh lý. Đối với suy giãn tĩnh mạch, các bài thuốc thường được xây dựng theo nguyên tắc: hoạt huyết, bổ khí, kiện tỳ, lợi thủy, tiêu viêm. Một số nguyên tắc phối hợp cụ thể gồm:
a. Bổ khí kết hợp hoạt huyết
Các vị như Hoàng kỳ (黄芪), Đảng sâm (党参), Bạch truật (白术) giúp nâng cao chính khí, tăng lực đẩy của khí hóa tỳ vị, từ đó hỗ trợ lưu thông huyết dịch và chống lại hiện tượng máu ứ trệ. Kết hợp với các vị hoạt huyết như Xích thược (赤芍), Đan sâm (丹参), Đương quy (当归) giúp phá huyết ứ, thông kinh lạc, làm mềm các mạch máu bị tắc nghẽn hay giãn bất thường.
b. Dẫn thuốc xuống chân và tăng lưu thông vùng hạ chi
Ngưu tất (牛膝) là vị thuốc quan trọng có tác dụng dẫn thuốc đi xuống hạ tiêu, hỗ trợ tuần hoàn máu tại vùng chân, nơi chịu ảnh hưởng chính của suy giãn tĩnh mạch.
Trong các trường hợp có biểu hiện khí trệ, đau tức, nên phối hợp thêm hương phụ (香附) hoặc thanh bì (青皮) để hành khí giải uất, giúp máu huyết lưu thông trọn vẹn.
c. Tăng cường lợi thủy, giảm phù
Khi bệnh nhân có kèm phù chân, cảm giác nặng nề cuối ngày, các vị thuốc lợi thủy như ý dĩ (薏苡仁), phục linh (茯苓), trạch tả (泽泻) sẽ giúp tiêu phù, giảm áp lực trong lòng tĩnh mạch, hạn chế ứ trệ thêm.
d. Gia giảm theo thể bệnh và yếu tố nguy cơ
Nếu bệnh nhân thuộc thể nhiệt, có dấu hiệu viêm, sưng đỏ thì cần gia các vị thanh nhiệt như hoàng bá (黄柏), sinh địa (生地), xa tiền tử (车前子).
Với người cao tuổi có khí huyết hư, nên thêm các vị bổ huyết như kỷ tử (枸杞子), thục địa (熟地黄), hoài sơn (淮山) để duy trì nền tảng thể trạng và phòng bệnh tái phát.
Tổng kết
Suy giãn tĩnh mạch không chỉ là vấn đề tuần hoàn đơn thuần, mà còn phản ánh sự mất cân bằng khí huyết trong cơ thể. Y học cổ truyền tiếp cận bệnh lý này bằng cái nhìn toàn diện, kết hợp giữa hoạt huyết hóa ứ – bổ khí kiện tỳ, tiêu viêm lợi thủy, dẫn thuốc quy kinh, từ đó cải thiện tuần hoàn máu và phòng ngừa biến chứng.
Các vị thuốc như hoàng kỳ (黄芪), đương quy (当归), xích thược (赤芍), ngưu tất (牛膝), tam thất (三七)… là những lựa chọn chủ lực trong các bài thuốc điều trị, nhưng cần được phối hợp và điều chỉnh linh hoạt tùy theo thể trạng và tiến triển bệnh. Việc sử dụng đúng nguyên tắc phối phương không chỉ giúp giảm triệu chứng mà còn góp phần tăng độ bền thành mạch, phục hồi nền tảng khí huyết, nâng cao sức khỏe mạch máu về lâu dài.
Nếu được chẩn đoán và theo dõi sát sao bởi thầy thuốc Đông y có kinh nghiệm, bệnh nhân có thể đạt được kết quả điều trị tích cực, giảm phụ thuộc thuốc Tây và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm của bệnh mạch máu mãn tính.
💡 Nếu bạn cần tư vấn về sức khỏe hoặc có bất kỳ thắc mắc nào, đừng ngần ngại liên hệ, chúng tôi luôn sẵn sàng lắng nghe và hỗ trợ!
Phòng khám Y Học Cổ Truyền Nguyễn Phúc Đường
Hotline: 0842006022 – 0902006022
Địa chỉ: 439/22 Hoà Hảo, Phường Diên Hồng, TP. HCM- 👉 Kênh Youtube: Phòng khám Y học Cổ Truyền Nguyễn Phúc Đường
- 👉 Kết nối qua Facebook Fanpage tại: Fb.com/phongkhamnguyenphucduong