Hà Thủ Ô (何首乌) là rễ củ của cây dây leo thuộc họ Rau răm, được biết đến từ lâu đời như một vị thuốc quý giúp bổ Can Thận, dưỡng huyết sinh tinh, làm đen tóc, cường gân cốt. Tùy theo mục đích sử dụng, Hà Thủ Ô có thể dùng sống hoặc chế biến – mỗi dạng có tác dụng riêng.
Giới thiệu chung về Hà Thủ Ô
- Tên khoa học: Fallopia multiflora (syn. Polygonum multiflorum)
- Họ thực vật: Rau răm (Polygonaceae)
- Bộ phận dùng: Rễ củ
- Tính vị: Vị đắng, chát, ngọt, tính ấm
- Quy kinh: Can, Thận
- Tác dụng chính: Bổ Can Thận, sinh huyết, đen tóc, mạnh gân xương, nhuận trường
Công dụng của Hà Thủ Ô (chế) trong Y học cổ truyền
🔹 Bổ Can Thận – trị tóc bạc sớm, lưng gối mỏi, tinh huyết suy yếu
Hà Thủ Ô chế giúp bổ Can huyết – Thận tinh, chủ trị:
- Tóc bạc sớm, rụng tóc, da khô, chóng mỏi, lưng gối đau yếu
- Nam giới tinh kém, phụ nữ khí huyết hư, kinh nguyệt không đều
📌 Bài thuốc tham khảo:
- Hà Thủ Ô + Thục Địa + Kỷ Tử → Dưỡng huyết, đen tóc
- Gia vào bài Lục vị, Bát vị, Thập toàn đại bổ…
🔹 Sinh huyết, dưỡng huyết – dùng cho người huyết hư, da khô, hoa mắt chóng mặt
- Giúp cải thiện sắc mặt, làm hồng hào da dẻ ở người thiếu máu nhẹ
🔹 Cường gân cốt – hỗ trợ lão hóa xương khớp
- Tác dụng tốt cho người lớn tuổi, đau mỏi chân tay do hư nhược, thoái hóa
🔹 Nhuận trường – trị táo bón nhẹ ở người cao tuổi, huyết hư
- Đặc biệt là Hà Thủ Ô sống – dùng tốt cho người táo bón thể huyết hư, dịch khô
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Hà Thủ Ô
🔹 Cách sử dụng
- Hà Thủ Ô chế: thường tẩm rượu gừng, chưng với đậu đen → giảm độc, tăng bổ
- Dạng sắc uống, hoàn, tán bột – dùng lâu dài để bổ Can Thận
- Có thể dùng ngoài da (dạng dầu gội thuốc) – hỗ trợ tóc chắc khỏe, hạn chế rụng tóc
🔹 Lưu ý khi sử dụng
- Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ
- Thận trọng khi sử dụng Hà Thủ Ô sống:
- Dùng sống lâu ngày có thể gây đau bụng, tiêu chảy, tổn thương gan nếu không chế biến đúng cách
- Người có tiền sử men gan cao, bệnh gan mạn tính cần thận trọng khi dùng kéo dài
- Nên dùng theo liệu trình, phối hợp với các vị bổ âm huyết khác như Thục Địa, Đương Quy, Kỷ Tử…
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 TSG – Chống oxy hóa, bảo vệ thần kinh
- Là flavonoid chủ yếu trong Hà Thủ Ô, có khả năng:
- Trung hòa gốc tự do gây tổn thương tế bào
- Bảo vệ tế bào thần kinh, cải thiện chức năng học tập và trí nhớ trong mô hình Alzheimer
- Ức chế enzyme acetylcholinesterase, chống thoái hóa thần kinh
🔹 Emodin & Chrysophanol – Tác dụng điều hòa chuyển hóa, nhuận trường
- Emodin giúp:
- Giảm mỡ máu nhẹ (LDL, triglycerid)
- Nhuận tràng, hỗ trợ tiêu hóa
- Chống viêm mức độ nhẹ
Tuy nhiên, emodin cũng là chất có nguy cơ gây độc tế bào gan nếu dùng liều cao hoặc kéo dài
🔹 Lecithin – Bổ dưỡng thần kinh và chống mệt mỏi
- Hỗ trợ tổng hợp acetylcholine – chất dẫn truyền thần kinh
- Cải thiện trí nhớ, chống lão hóa não bộ nhẹ
Kết luận
Từ góc nhìn Đông Y, Hà Thủ Ô là vị thuốc bổ Can Thận kinh điển, được xem như “thần dược đen tóc”, thường dùng trong các bệnh lý mạn tính do huyết hư, tinh tổn, tóc bạc sớm, suy nhược tuổi già, hoặc sau thời gian bệnh nặng mất sức. Tuy nhiên, cần phân biệt rõ giữa Hà Thủ Ô sống và chế để sử dụng đúng công dụng, đúng hoàn cảnh.