Châm cứu

Kết hợp châm cứu với vật lý trị liệu trong điều trị đau thần kinh tọa

Kết hợp châm cứu với vật lý trị liệu trong điều trị đau thần kinh tọa
25
Th5

Nhiều người khi bị đau thần kinh tọa thường chọn một phương pháp điều trị chính: hoặc là châm cứu để giảm đau, hoặc là vật lý trị liệu để phục hồi vận động. Nhưng sau một thời gian, không ít người bắt đầu đặt câu hỏi: “Tôi đã châm rồi mà vẫn còn đau âm ỉ, có nên tập thêm vật lý trị liệu không?” hoặc ngược lại: “Tôi đã tập đều nhưng sao vẫn còn tê mỏi chân, có cần châm cứu thêm không?”

Trên thực tế, đau thần kinh tọa không chỉ là một cơn đau đơn thuần. Nó là kết quả của sự kết hợp giữa rối loạn cơ học (như thoát vị đĩa đệm, sai lệch tư thế), co cứng cơ, viêm nhẹ và rối loạn điều hòa thần kinh. Chính vì vậy, một phương pháp điều trị đơn lẻ – dù là Đông y hay Tây y – thường chỉ tác động vào một phần của vấn đề.

Sự kết hợp giữa châm cứu và vật lý trị liệu không phải là “dùng hai thứ cùng lúc cho chắc ăn”, mà là cách để tác động lên cả triệu chứng lẫn nguyên nhân, hỗ trợ nhau để tối ưu hiệu quả, rút ngắn thời gian hồi phục và giảm nguy cơ tái phát.

Mỗi phương pháp mang lại điều gì?

Để hiểu vì sao nên kết hợp, trước hết cần biết châm cứu và vật lý trị liệu đang tác động vào những khía cạnh khác nhau của đau thần kinh tọa. Mỗi phương pháp đều có giá trị riêng, và nếu phối hợp hợp lý, chúng sẽ bổ trợ lẫn nhau thay vì trùng lặp.

Châm cứu: Làm dịu cơn đau và điều hòa cơ thể

Trong giai đoạn đau cấp hoặc khi cơ thể rối loạn khí huyết, châm cứu phát huy tác dụng rất rõ rệt:

  • Giảm cảm giác đau thông qua việc kích thích cơ thể tiết ra các chất giảm đau nội sinh như endorphin, serotonin.
  • Giãn cơ vùng thắt lưng – mông, làm mềm các nhóm cơ bị co cứng kéo dài do phản xạ đau.
  • Tăng tuần hoàn tại vùng bị tổn thương, giúp lưu thông khí huyết và giảm viêm nhẹ tại chỗ.

Ở góc nhìn Đông y, châm cứu còn có vai trò điều hòa tạng phủ, đặc biệt là can – thận – kinh bàng quang, vốn có liên quan đến hệ gân xương và đường đi của thần kinh tọa. Châm cứu có ưu điểm là giúp cơ thể “giảm áp lực” một cách tự nhiên, không dùng thuốc, hỗ trợ ngủ ngon và phục hồi nền thể trạng vốn đã suy yếu do đau kéo dài.

Vật lý trị liệu: Tái rèn lại chức năng vận động

Sau khi cơn đau đã dịu đi, điều quan trọng không kém là phục hồi chức năng của hệ cơ – khớp – thần kinh, và đó là lúc vật lý trị liệu đóng vai trò chính:

  • Tăng sức mạnh cơ nâng đỡ cột sống và khung chậu, đặc biệt là cơ bụng – cơ mông – cơ đùi sau.
  • Cải thiện độ linh hoạt, giúp người bệnh lấy lại khả năng cúi, đứng, đi lại, xoay người một cách chủ động và an toàn.
  • Điều chỉnh tư thế vận động, giúp giảm tải lên đĩa đệm và các rễ thần kinh bị kích thích.
  • Quan trọng hơn, vật lý trị liệu giúp ngăn ngừa tái phát, bằng cách làm cho cơ thể đủ mạnh để chịu đựng áp lực từ công việc và sinh hoạt hằng ngày.

Châm cứu giúp giảm đau – thư giãn – điều hòa. Vật lý trị liệu giúp phục hồi – làm khỏe – tái huấn luyện. Hai hướng tiếp cận tưởng như khác nhau, nhưng thực chất lại bổ sung rất tốt cho nhau nếu áp dụng đúng thời điểm.

Khi nào nên kết hợp cả hai?

Việc phối hợp châm cứu và vật lý trị liệu không có nghĩa là phải thực hiện cùng lúc ngay từ đầu. Mỗi phương pháp sẽ phát huy tác dụng tốt nhất nếu được áp dụng đúng thời điểm – theo đúng diễn tiến của bệnh lý. Dưới đây là những giai đoạn phù hợp để kết hợp cả hai:

Giai đoạn đau cấp mức độ vừa – chưa có dấu hiệu cấp cứu

Người bệnh đau nhiều, hạn chế vận động nhưng không có biểu hiện liệt chân, bí tiểu, mất cảm giác vùng tầng sinh môn… → Đây là lúc nên ưu tiên châm cứu để kiểm soát cơn đau, làm mềm cơ và tạo điều kiện chuẩn bị cho các bài tập phục hồi sau đó.

Giai đoạn sau đợt cấp – khi cơn đau đã giảm 50–70%

Khi người bệnh đã có thể đi lại nhẹ nhàng, không còn đau dữ dội, nhưng vẫn còn cảm giác căng cơ, hạn chế vận động, yếu sức hoặc chưa dám xoay trở → Lúc này nên kết hợp thêm vật lý trị liệu: tập kéo giãn nhẹ, thở đúng, tăng sức cơ, cải thiện tầm vận động khớp và hướng dẫn tư thế đúng.

Trường hợp đau thần kinh tọa mạn tính hoặc tái phát nhiều lần

Với những người đã từng điều trị nhiều lần, hoặc đau kéo dài trên 3 tháng, thì châm cứu và vật lý trị liệu nên được phối hợp ngay từ đầu theo lịch trình xen kẽ, giúp:

  • Vừa kiểm soát cơn đau,
  • Vừa rèn luyện lại hệ thống nâng đỡ cột sống,
  • Vừa hạn chế lệ thuộc vào thuốc hoặc tái phát sau vài tháng.

Khi người bệnh có thể trạng yếu, vận động kém

Với người lớn tuổi, phụ nữ sau sinh, người từng nằm lâu do đau, hoặc người có sẵn bệnh lý nền khiến khả năng vận động bị hạn chế, thì việc kết hợp giữa châm cứu và các bài tập nhẹ nhàng phục hồi chức năng sẽ an toàn và hiệu quả hơn so với chỉ tập đơn thuần hoặc chỉ châm cứu kéo dài.

Cách kết hợp như thế nào là hợp lý?

Không phải cứ làm cùng lúc là tốt. Việc phối hợp giữa châm cứu và vật lý trị liệu cần có trình tự, có giai đoạn, để mỗi phương pháp phát huy vai trò riêng, đồng thời không gây quá tải cho cơ thể – đặc biệt ở người bệnh còn yếu. Dưới đây là một hướng phối hợp thường được áp dụng trong thực tế lâm sàng:

Tuần đầu tiên: Ưu tiên châm cứu

  • Mục tiêu: Giảm đau – giãn cơ – thư giãn thần kinh.
  • Thực hiện: Châm 2–3 buổi/tuần, tập trung vào các huyệt vùng thắt lưng, mông, chân và các huyệt toàn thân điều hòa khí huyết.
  • Vật lý trị liệu: Có thể bắt đầu bằng các kỹ thuật hỗ trợ thụ động (chườm nóng, điện xung mức nhẹ), không tập kéo giãn mạnh khi còn đau nhiều.

Từ tuần thứ 2 trở đi: Bắt đầu đưa vào bài tập vận động nhẹ

  • Khi cơn đau đã giảm rõ, nên bắt đầu hướng dẫn người bệnh tập thở bụng, kéo giãn cơ đùi – cơ mông, điều chỉnh tư thế đứng – ngồi – nằm.
  • Châm cứu vẫn duy trì 2 buổi/tuần để kiểm soát phần đau còn sót lại, đồng thời hỗ trợ lưu thông khí huyết cho quá trình phục hồi.
  • Nếu có điều kiện, nên thực hiện châm cứu và tập vào hai ngày khác nhau, để cơ thể có thời gian thích nghi.

Từ tuần thứ 3–4: Tăng dần mức độ tập – giảm dần tần suất châm

  • Lúc này vật lý trị liệu bắt đầu đóng vai trò chính: tập tăng sức cơ vùng lưng – bụng – mông, kéo giãn có kiểm soát, bài tập thăng bằng, chống tái phát.
  • Châm cứu có thể chuyển sang duy trì mỗi tuần 1 lần, hoặc ngưng nếu người bệnh đã hết đau hoàn toàn.
  • Tùy từng cơ địa và mức độ tổn thương, bác sĩ có thể điều chỉnh tiến trình này nhanh hoặc chậm hơn. Điều quan trọng là lắng nghe cơ thể – không vội vàng tập quá sớm, cũng không chỉ châm mà bỏ quên phục hồi chức năng.

Những lưu ý khi phối hợp hai phương pháp

Sự kết hợp giữa châm cứu và vật lý trị liệu mang lại hiệu quả cao khi được thực hiện đúng cách, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro nếu không có sự hướng dẫn bài bản. Dưới đây là những điểm cần đặc biệt lưu ý:

Không nên điều trị “chia đôi” ở hai nơi không phối hợp

Một số người bệnh đi châm cứu ở phòng khám A, rồi lại tập vật lý trị liệu ở phòng khám B mà không có sự trao đổi thông tin giữa hai bên. Điều này dễ dẫn đến:

  • Trùng lặp hoặc mâu thuẫn về phác đồ.
  • Không đánh giá được đáp ứng tổng thể của cơ thể.
  • Mỗi bên chỉ thấy một phần của vấn đề và có thể bỏ sót tiến triển thực sự.
  • Lý tưởng nhất là nên điều trị tại nơi có đội ngũ Đông – Tây y cùng phối hợp, hoặc có bác sĩ theo dõi xuyên suốt quá trình.

Theo dõi đáp ứng của cơ thể để điều chỉnh kịp thời

Mỗi cơ địa sẽ phản ứng khác nhau. Có người đáp ứng rất nhanh với châm cứu, nhưng lại mỏi mệt sau khi tập; ngược lại, có người thấy tập nhẹ rất hiệu quả nhưng lại khó chịu khi châm ở vùng lưng. → Cần lắng nghe cảm giác của người bệnh sau mỗi buổi điều trị để:

Điều chỉnh mức độ tác động.

Chuyển hướng ưu tiên khi cần thiết (ví dụ: tập nhiều hơn – châm ít lại, hoặc ngược lại). Tránh “đổ lỗi” cho phương pháp này hay kia khi không có cái nhìn toàn diện.

Cân nhắc thể trạng toàn thân – không chỉ tập trung vào vùng đau

Người quá suy nhược, thiếu ngủ kéo dài, ăn uống kém… nên ưu tiên châm cứu giai đoạn đầu để nâng thể trạng, rồi mới chuyển sang tập. Ngược lại, người trẻ khỏe nhưng đau tái phát do sai tư thế – yếu cơ – ít vận động, thì nên ưu tiên sớm tập phục hồi song song châm cứu hỗ trợ.

Tuyệt đối không tập mạnh hoặc kéo giãn mạnh khi còn đau cấp

Nhiều người bệnh quá nóng ruột muốn “tập cho mau hết” nên tự kéo, tự vặn cột sống hoặc yêu cầu bài tập quá nặng. Điều này rất dễ phản tác dụng, làm viêm lan rộng hoặc gây co rút cơ trở lại.

Tổng kết

Châm cứu và vật lý trị liệu không phải hai con đường đối lập, cũng không phải hai lựa chọn “một là – hai là”. Ngược lại, khi biết phối hợp đúng cách, chúng sẽ hỗ trợ nhau như một người đỡ lấy cơn đau, một người kéo cơ thể đứng dậy. Châm cứu giúp cơ thể tạm dừng lại, thở sâu hơn, buông bớt cơn căng thẳng và cảm giác đau. Vật lý trị liệu giúp cơ thể tiến lên, học lại cách vận động đúng, đứng vững và tự chủ. Không ai có thể đi xa nếu chỉ biết dừng lại nghỉ, cũng không thể chạy mãi nếu không có ai nhắc nhở mình điều chỉnh nhịp bước.

Với người đang điều trị đau thần kinh tọa – đặc biệt là giai đoạn chuyển từ “hết đau” sang “phục hồi”, thì sự kết hợp giữa hai phương pháp này chính là chìa khóa để không chỉ thoát khỏi cơn đau, mà còn không quay lại vết xe cũ. Chọn đúng thời điểm, phối hợp đúng cách, và theo dõi sát tiến triển – đó chính là nền tảng của điều trị hiện đại: điều trị triệu chứng – điều trị nguyên nhân – và điều trị cả con người.

 

💡 Nếu bạn cần tư vấn về sức khỏe hoặc có bất kỳ thắc mắc nào, đừng ngần ngại liên hệ, chúng tôi luôn sẵn sàng lắng nghe và hỗ trợ!