Theo Đông y, khi thần không yên, thì gốc tổn thương nằm ở Tâm. Dù biểu hiện ra là mất ngủ, hồi hộp, hay lo nghĩ, nhưng tất cả đều cho thấy Tâm đã mất chỗ an cư của thần minh – thần không còn nơi nương tựa. Tâm không còn vững, thần không còn yên – từ đó sinh ra lo âu. Điều trị lo âu, vì vậy, không thể chỉ xoa dịu cảm giác, mà phải bắt đầu từ gốc – Phục hồi lại Tâm – nơi chủ thần, tàng thần, và dưỡng thần.

“Không uống thì không ngủ. Mà uống thì vẫn mệt.” “Em muốn cai thuốc, nhưng cứ ngưng là lo âu quay lại.” “Càng ngày càng phải tăng liều, giấc ngủ thì vẫn nông và rời rạc.” Đó là những lời tâm sự quen thuộc của rất nhiều người đang dùng thuốc an thần – thuốc ngủ – hoặc thuốc chống lo âu trong thời gian dài. Ban đầu, thuốc giúp họ ngủ ngon hơn, cảm thấy dễ chịu hơn. Nhưng dần dần, cơ thể trở nên lệ thuộc, và giấc ngủ – điều vốn nên là bản năng tự nhiên – lại trở thành một trạng thái nhân tạo, có điều kiện.

“Dạo này không vui, cũng không buồn – chỉ là thấy bức bối.” “Hay thở dài, không rõ vì lý do gì.” “Không thấy mệt, mà chẳng muốn làm gì cả. Gặp chuyện nhỏ cũng dễ cáu.” Đó là những lời mô tả rất điển hình của người trẻ đang trải qua trạng thái lo âu mơ hồ, nhưng không nhận ra mình đang lo âu. Họ vẫn làm việc, vẫn cười nói, vẫn giao tiếp xã hội – nhưng bên trong là một sự nén chặt, một cảm giác tắc nghẽn, không lối thoát, không thể gọi tên nhưng luôn âm ỉ.

Nhiều phụ nữ bước vào giai đoạn tiền mãn kinh thường mô tả mình như “một người khác”: dễ xúc động, lo xa, khó ngủ, hay cáu gắt, và đặc biệt là cảm giác bất ổn về tinh thần dù cuộc sống không có gì thay đổi rõ rệt. Trong khi đó, cơ thể lại đồng thời xuất hiện nhiều thay đổi sinh lý: kinh nguyệt thất thường, mặt nóng bừng, ra mồ hôi đêm, dễ táo bón, khô âm đạo… Tất cả khiến người phụ nữ vừa mệt mỏi về thể chất, vừa không thoải mái trong chính cảm xúc của mình.

Không giống như người trẻ, lo âu ở người lớn tuổi ít ồn ào, ít bộc phát, mà lặng lẽ ngấm vào giấc ngủ nông, những cơn hồi hộp thoáng qua, cảm giác trống trải về đêm, trí nhớ giảm, và sự lo lắng mơ hồ mà không rõ nguyên nhân. Nếu không nhận diện sớm, những biểu hiện này dễ bị bỏ qua – hoặc nhầm lẫn với suy giảm tuổi tác thông thường.

Khi nhắc đến lo âu, nhiều người sẽ hình dung ngay đến những cơn căng thẳng tột độ, hồi hộp dữ dội, hoặc cảm giác sợ hãi không kiểm soát nổi. Tuy nhiên, phần lớn những người đang thật sự mắc rối loạn lo âu lại không hề có những biểu hiện như vậy. Thay vào đó, họ âm thầm trải qua các triệu chứng rải rác: khó ngủ, hay thở dài, chán ăn, hồi hộp nhẹ, hoặc chỉ đơn giản là một cảm giác bất an mơ hồ – kéo dài không dứt.

Chính vì biểu hiện không quá rõ rệt, nhiều người không nhận ra mình đang bị lo âu, hoặc hiểu lầm thành bệnh lý tim mạch, tiêu hóa, hoặc stress thông thường. Một số khác thì mặc kệ vì “vẫn còn chịu được”, cho đến khi giấc ngủ trở nên vỡ vụn, tinh thần sa sút, hoặc cảm xúc trở nên quá nhạy cảm và dễ tổn thương.

Không phải ai lo âu cũng căng thẳng, bứt rứt vào ban ngày. Có những người chỉ cảm thấy rõ sự bất an khi đêm xuống: nằm mãi không ngủ được, tim đập nhanh nhẹ, đầu óc lơ mơ không yên, dễ tỉnh giấc lúc nửa đêm hoặc mơ thấy chuyện vặt vãnh rồi thao thức tới sáng. Họ có thể không mệt mỏi rõ ràng, không suy kiệt thể chất, nhưng luôn có cảm giác nội tâm không thể tĩnh lặng. Một số người còn kèm theo các biểu hiện “nóng trong”: miệng khô, nóng nhẹ lòng bàn tay – chân, hoặc đổ mồ hôi trộm khi ngủ. Đây chính là biểu hiện điển hình của thể bệnh Tâm âm hư (心陰虛) trong Y học cổ truyền – một dạng lo âu gắn liền với sự thiếu hụt âm dịch nuôi dưỡng Tâm, khiến hư hỏa nổi lên, thần chí không được cố định, sinh ra tình trạng lo âu kèm hồi hộp và rối loạn giấc ngủ.

Có những người mắc chứng lo âu nhưng không hề suy nhược, không mệt mỏi rã rời, không ăn uống kém. Trái lại, họ vẫn làm việc, sinh hoạt bình thường – chỉ có điều luôn cảm thấy tâm trạng nặng nề, dễ cáu gắt, hay thở dài, và khó lý giải vì sao bản thân không thấy dễ chịu trong lòng. Họ khó ngủ, dễ mơ thấy chuyện phiền muộn, thường tức ngực nhẹ, hay đầy bụng, hoặc có những cơn buồn bực, bứt rứt mà không thể gọi tên. Đây chính là biểu hiện điển hình của thể bệnh Can khí uất (肝氣鬱) trong Y học cổ truyền – một thể lo âu khởi sinh từ sự uất trệ khí cơ do cảm xúc bị dồn nén hoặc kìm nén lâu ngày.