Bá Tử Nhân (柏子仁) là nhân hạt của cây Bách (Biota orientalis), được dùng phổ biến trong Đông y để dưỡng tâm an thần, nhuận táo thông tiện, ích khí sinh tân. Đây là vị thuốc ôn hòa, giàu dầu béo, thường phối hợp trong các bài thuốc trị mất ngủ kéo dài, táo bón ở người già, người bệnh lâu ngày, suy nhược thần kinh.
Giới thiệu chung về Bá Tử Nhân
- Tên gọi khác: Bá tử, Nhân bách tử
- Tên khoa học: Platycladus orientalis (L.) Franco
- Họ thực vật: Hoàng đàn (Cupressaceae)
- Bộ phận dùng: Nhân hạt đã chín, sấy khô
- Tính vị: Vị ngọt, tính bình
- Quy kinh: Tâm, Tỳ, Đại trường
- Tác dụng chính: Dưỡng tâm an thần, nhuận tràng, ích khí, sinh tân
Công dụng của Bá Tử Nhân trong Y học cổ truyền
🔹 Dưỡng tâm, an thần – trị mất ngủ, hồi hộp, lo lắng, mộng nhiều
Bá Tử Nhân bổ Tâm âm, dưỡng huyết, an thần nhẹ, dùng cho các trường hợp:
- Mất ngủ kéo dài, ngủ không sâu, giấc mộng nhiều
- Hồi hộp, lo lắng, tâm thần bất an do âm huyết kém
📌 Bài thuốc tham khảo: Toan Táo Nhân thang gia Bá Tử Nhân – tăng hiệu quả dưỡng tâm; Dưỡng tâm thang, Thiên vương bổ tâm đan – kinh điển trong mất ngủ thể tâm âm hư
🔹 Nhuận táo, thông tiện – trị táo bón ở người già yếu, người sau bệnh nặng
Nhờ hàm lượng dầu béo cao, Bá Tử Nhân làm mềm phân, tăng tiết dịch ruột, rất hiệu quả cho:
- Người táo bón thể hư, không do nhiệt, phân khô mà không rát
- Phụ nữ sau sinh, người già ăn ít, khí huyết kém
📌 Bài thuốc tham khảo: Bá Tử Nhân + Hạch đào, Mạch môn, Sinh địa → Nhuận trường, dưỡng âm
🔹 Bổ khí, sinh tân – hỗ trợ cho người hư yếu, thiếu máu, ra mồ hôi trộm
Khi phối hợp đúng, Bá Tử Nhân có thể tăng sinh dịch cơ thể, ích khí nhẹ, giúp người mệt mỏi, hồi hộp nhẹ, mất ngủ kèm khô miệng
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Bá Tử Nhân
🔹 Cách sử dụng
- Tán nhỏ – dễ tiêu hóa, tăng hiệu quả an thần
- Sắc uống chung với các vị khác – dưỡng tâm, trị mất ngủ
- Có thể phối hợp trong món ăn dưỡng sinh – như chè hạt sen, ngũ vị, dùng ban đêm
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ
💡 Thận trọng khi sử dụng Bá Tử Nhân:
- Không dùng cho người tiêu hóa kém, đi phân lỏng, bụng yếu lạnh
- Dễ gây trướng bụng nếu dùng liều cao hoặc không tán nhỏ
💡 Nếu dùng để trị mất ngủ nên phối hợp với Viễn chí, Toan Táo Nhân, Phục Thần để tăng hiệu quả
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Bá Tử Nhân + Toan Táo Nhân + Viễn Chí → An thần, trị mất ngủ
- Bá Tử Nhân + Mạch Môn + Sinh Địa → Dưỡng âm, nhuận táo
- Bá Tử Nhân + Long Nhãn + Cam Thảo → Dưỡng tâm kiện tỳ
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Dầu béo (oleic, linoleic acid) – Dưỡng thần kinh, chống viêm, nhuận tràng
Là nguồn cung cấp acid béo thiết yếu, giúp:
- Duy trì cấu trúc màng tế bào thần kinh, cải thiện dẫn truyền tín hiệu
- Làm mềm phân, kích thích nhu động ruột nhẹ, hỗ trợ táo bón mạn tính
- Chống viêm mạn tính nhẹ tại các mô nhạy cảm (như não bộ, ruột)
📌 Ứng dụng: Có trong viên nang thảo dược hỗ trợ thần kinh – tiêu hóa – chống lão hóa
🔹 Flavonoid & Lignan – Bảo vệ thần kinh, chống lo âu, giảm stress oxy hóa
Một số flavonoid (như quercetin) và lignan có trong Bá Tử Nhân có khả năng:
- Bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương do gốc tự do
- Ức chế hoạt động quá mức của trục HPA, giúp ổn định cảm xúc – giảm lo âu
- Tăng khả năng học tập – trí nhớ trong mô hình động vật bị stress
📌 Ứng dụng: Phối hợp trong các chế phẩm giảm lo âu, mất ngủ thể nhẹ, không gây lệ thuộc
🔹 Phytosterol – Điều hòa miễn dịch, hỗ trợ tim mạch
- Có tác dụng giảm hấp thu cholesterol xấu (LDL) tại ruột, hỗ trợ giảm mỡ máu nhẹ
- Điều hòa phản ứng miễn dịch quá mức ở bệnh viêm nhẹ, bảo vệ tim mạch, não bộ
🔹 Polysaccharide – Tăng sức đề kháng, chống mệt mỏi
Tăng hoạt tính của tế bào miễn dịch, cải thiện thể trạng ở người suy nhược sau bệnh
Kết luận
Từ góc nhìn Đông Y, Bá Tử Nhân là vị thuốc vừa dưỡng tâm – vừa nhuận táo – vừa dưỡng âm huyết nhẹ nhàng, rất phù hợp cho người mất ngủ kéo dài, táo bón thể hư, suy nhược sau bệnh, người già yếu và phụ nữ sau sinh. Với tính bình, vị ngọt, dễ phối hợp và an toàn, Bá Tử Nhân là lựa chọn mềm mại, ổn định trong điều trị chứng “tâm thần bất an” của Đông y.