Mạch Nha (麦芽) là mầm lúa mạch đã nảy mầm và sấy khô, được dùng phổ biến trong Đông Y để tiêu thực, hóa tích, kiện tỳ, làm giảm sữa sau sinh nếu cần thiết. Vị thuốc này thường được dùng trong các chứng đầy bụng, ăn uống không tiêu, tiêu chảy do thức ăn tích trệ, đặc biệt hữu ích cho người già, trẻ em, phụ nữ sau sinh.
Giới thiệu chung về Mạch Nha
- Tên khoa học: Hordeum vulgare L.
- Họ thực vật: Hòa thảo (Poaceae)
- Bộ phận dùng: Quả lúa mạch đã nảy mầm (mạch nha)
- Tính vị: Vị ngọt, tính ôn
- Quy kinh: Tỳ, Vị, Can
- Tác dụng chính: Tiêu thực hóa tích, kiện tỳ hòa vị, chỉ tả, hồi sữa (giảm tiết sữa)
Công dụng của Mạch Nha trong Y học cổ truyền
🔹 Tiêu thực, hóa tích – trị đầy bụng, khó tiêu, ăn uống kém
Mạch Nha chứa nhiều enzym giúp thúc đẩy tiêu hóa tinh bột, dùng cho các chứng:
- Ăn uống không tiêu, bụng đầy, ợ hơi, chướng
- Trẻ em ăn dặm quá sớm gây tiêu chảy, đầy bụng
📌 Bài thuốc tham khảo: Mạch Nha + Thần Khúc + Sơn Tra → Bộ ba tiêu thực – hóa tích kinh điển; Mạch Nha + Trần Bì, Bạch Truật → Tiêu thực, kiện tỳ
🔹 Kiện tỳ hòa vị – dùng sau khi ốm, tỳ yếu, khó hấp thu
- Phù hợp cho người mới khỏi bệnh, ăn uống kém, người già yếu hấp thu kém
🔹 Chỉ tả – trị tiêu chảy do tích trệ thực phẩm
- Nhẹ nhàng điều hòa lại chức năng tiêu hóa, giúp ngưng tiêu chảy thể thực trệ
🔹 Giảm tiết sữa – dùng trong trường hợp cần ngừng cho bú
Có tác dụng làm giảm tiết sữa khi dùng liều cao, thích hợp với:
- Mẹ muốn cai sữa, sữa không thoát gây căng tức
- Sữa quá nhiều gây bạch trọc
📌 Phối hợp với Hạ Khô Thảo, Bồ Công Anh để làm mềm – tan kết hạch sữa ứ đọng
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Mạch Nha
🔹 Cách sử dụng
- Sao thơm – tăng hiệu quả tiêu thực
- Sắc uống / tán bột pha nước ấm – dễ dùng cho trẻ nhỏ, người già
- Phối hợp các bài tiêu thực, kiện tỳ, giảm sữa
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ
💡 Thận trọng khi sử dụng Mạch Nha:
- Không dùng liều cao cho phụ nữ đang muốn duy trì sữa mẹ
- Không nên dùng đơn độc nếu đầy bụng do khí trệ hoặc hàn thấp
💡 Dùng tốt cho trẻ nhỏ, người ăn uống khó tiêu, người sau ốm dậy
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Mạch Nha + Sơn Tra + Thần Khúc → Tiêu thực, hóa tích (thịt – tinh bột – rượu)
- Mạch Nha + Trần Bì + Hậu Phác → Trị đầy hơi, tiêu chậm
- Mạch Nha + Hạ Khô Thảo + Bồ Công Anh → Giảm tiết sữa, tiêu sưng vú
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Enzym Amylase & Maltase – Hỗ trợ tiêu hóa tinh bột
- Thủy phân tinh bột thành đường đôi (maltose) và đường đơn (glucose)
- Tăng hiệu quả hấp thu năng lượng, đặc biệt ở người tiêu hóa yếu, trẻ em, người sau ốm
📌 Ứng dụng: Có mặt trong men tiêu hóa thảo dược, bột ăn dặm, sản phẩm bổ sung enzyme tự nhiên
🔹 Vitamin B1, B6 & Choline – Cải thiện trao đổi chất và hệ thần kinh
- B1, B6: Hỗ trợ chuyển hóa carbohydrate, giảm mệt mỏi, kích thích ăn ngon
- Choline: Hỗ trợ hoạt động thần kinh và chức năng gan
🔹 Flavonoid & Polysaccharide – Điều hòa nội tiết nhẹ, kháng viêm
- Một số thành phần có khả năng ức chế nhẹ hoạt động của prolactin, từ đó làm giảm tiết sữa khi cần
- Tác dụng chống viêm nhẹ ở niêm mạc tiêu hóa
Kết luận
Từ góc nhìn Đông Y, Mạch Nha là vị thuốc đơn giản mà hiệu quả, giúp tiêu hóa thức ăn chứa tinh bột, điều hòa tỳ vị, giảm tiết sữa. Đây là lựa chọn phù hợp cho trẻ em rối loạn tiêu hóa, người lớn ăn uống không tiêu, phụ nữ sau sinh muốn giảm sữa, hoặc người yếu sau bệnh cần hỗ trợ tiêu hóa.