Hoài Sơn (淮山) là rễ củ phơi khô của cây củ mài (Sơn dược), được xem là một trong “tứ đại hoàng dược” trong bổ dưỡng của Đông Y. Với vị ngọt, tính bình, Hoài Sơn có tác dụng kiện tỳ ích khí, bổ thận cố tinh, dưỡng phế chỉ khái, thường dùng cho người suy nhược, tiêu hóa kém, di tinh, tiểu nhiều, ho lâu ngày.
Giới thiệu chung về Hoài Sơn
- Tên gọi khác: Sơn dược (山药), Củ mài
- Tên khoa học: Dioscorea opposita Thunb.
- Họ thực vật: Củ nâu (Dioscoreaceae)
- Bộ phận dùng: Rễ củ đã phơi/sấy khô
- Tính vị: Vị ngọt, tính bình
- Quy kinh: Tỳ, Phế, Thận
- Tác dụng chính: Kiện tỳ, ích phế, bổ thận, cố tinh, sinh tân
Công dụng của Hoài Sơn trong Y học cổ truyền
🔹 Kiện tỳ, ích khí – trị tiêu hóa kém, ăn uống không tiêu, tiêu chảy kéo dài
- Dùng cho người tỳ khí hư: ăn kém, tiêu lỏng, mệt mỏi, sụt cân
- Có tác dụng kiện tỳ mà không táo, phù hợp cả người hư yếu, trẻ em
📌 Bài thuốc tham khảo: Lục Vị / Bát Vị gia Hoài Sơn – vừa bổ âm vừa kiện tỳ; Hoài Sơn + Bạch Truật + Cam Thảo – hỗ trợ tiêu hóa, phục hồi sau bệnh
🔹 Bổ phế chỉ khái – trị ho lâu ngày, khô phổi, người yếu
- Dưỡng âm Phế khí, dùng cho người ho khan, ít đàm, gầy yếu, tổn thương do lao lực
📌 Phối hợp với: Mạch Môn, Thiên Môn, Ngũ Vị Tử – dưỡng âm, sinh tân
🔹 Bổ thận, cố tinh – trị di tinh, hoạt tinh, tiểu nhiều, khí hư
- Thường dùng trong các chứng thận khí hư gây tiểu đêm, hoạt tinh, tiểu són
- Là vị thuốc cố sáp, giúp giữ gìn tinh khí – dùng được cho cả nam và nữ
📌 Bài thuốc tham khảo: Thận khí hoàn, Lục vị địa hoàng hoàn – đều dùng Hoài Sơn làm chủ vị; Phối hợp với: Kim Anh Tử, Liên Nhục, Khiếm Thực
🔹 Sinh tân – trị khát nước, nóng trong, tiêu hao âm dịch
Thích hợp cho người âm hư nhẹ, mất dịch sau sốt, miệng khô, đái nhiều
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Hoài Sơn
🔹 Cách sử dụng
- Sắc uống – trong bài thuốc bổ tỳ – bổ thận
- Tán bột – làm hoàn / chè dưỡng sinh – dễ dùng, dùng lâu dài không hại dạ dày
- Dùng trong món ăn – bài thuốc: Cháo Hoài Sơn hầm gà, chè Hoài Sơn hạt sen…
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ
💡 Thận trọng khi sử dụng Hoài Sơn:
- Người thực nhiệt, táo bón, tiểu ít, tiểu vàng không nên dùng đơn độc
💡 Dùng lâu ngày vẫn an toàn, đặc biệt cho người hư nhược, người lớn tuổi, trẻ em
- 💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Hoài Sơn + Bạch Truật + Cam Thảo → Kiện tỳ, tiêu hóa tốt
- Hoài Sơn + Thục Địa + Sơn Thù → Bổ thận âm, cố tinh
- Hoài Sơn + Thiên Môn + Mạch Môn → Dưỡng phế, trị ho lâu ngày
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Polysaccharide & Mucin – Bảo vệ dạ dày, phục hồi niêm mạc tiêu hóa
- Tạo lớp màng nhầy bao phủ niêm mạc dạ dày – ruột, làm dịu viêm loét
- Kích thích tăng tiết dịch nhầy tự nhiên, giúp cải thiện tiêu hóa, giảm trào ngược
📌 Ứng dụng: Hỗ trợ điều trị viêm dạ dày mạn, hội chứng ruột kích thích, ăn uống kém
🔹 Allantoin – Chống oxy hóa, bảo vệ tế bào
- Có khả năng trung hòa gốc tự do, hỗ trợ làm lành mô tổn thương
- Giúp tái tạo biểu mô tiêu hóa và đường niệu, giảm mệt mỏi tế bào
🔹 Dioscin – Hỗ trợ điều hòa đường huyết và cholesterol
- Có khả năng ức chế hấp thu glucose, hỗ trợ ổn định đường huyết sau ăn
- Hỗ trợ giảm mỡ máu nhẹ, bảo vệ chức năng gan
📌 Ứng dụng: Dùng cho người tiểu đường giai đoạn đầu, người rối loạn chuyển hóa
🔹 Khoáng chất và vitamin nhóm B – Tăng thể lực, cải thiện trí nhớ nhẹ
- B1 – hỗ trợ chuyển hóa năng lượng
- B6 – hỗ trợ thần kinh và giảm căng thẳng nhẹ
- Kẽm – tăng cường miễn dịch, phục hồi cơ thể sau ốm
Kết luận
Từ góc nhìn Đông Y, Hoài Sơn là vị thuốc bổ toàn diện: vừa kiện tỳ – bổ thận – dưỡng phế – sinh tân, được đánh giá là hiền lành, dùng lâu dài không tổn thương khí huyết, rất phù hợp với các chứng hư yếu mạn tính, trẻ em chậm lớn, người sau ốm, tiểu đêm – di tinh do thận hư.