Nga Truật (莪术) là một vị thuốc có tính công phá mạnh, nổi bật với công dụng phá huyết, hành khí, tiêu tích trệ, tán khối u cục. Dược liệu này thường được dùng trong điều trị các chứng kinh nguyệt không đều, bế kinh, đau bụng kinh, khối u vùng bụng, đầy trướng do khí huyết ứ trệ.
Giới thiệu chung về Nga Truật
- Tên gọi khác: Nga chuật, Nghệ đen.
- Tên khoa học: Curcuma zedoaria Rosc.
- Họ thực vật: Họ Gừng (Zingiberaceae).
- Bộ phận dùng: Thân rễ (củ) phơi khô.
- Tính vị: Vị đắng, cay, tính ôn.
- Quy kinh: Can, Tỳ.
- Tác dụng chính: Phá huyết, hành khí, tiêu tích, tán kết.
Công dụng của Nga Truật trong Y học cổ truyền
🔹 Phá huyết, hành khí, hỗ trợ điều trị huyết ứ, kinh nguyệt bế tắc
- Là vị thuốc phá huyết mạnh, thường dùng cho bế kinh, thống kinh do huyết ứ, máu kinh ra ít, thâm đen, có cục.
- Hành khí trệ ở vùng can – tỳ, giúp khí huyết lưu thông, giảm đau bụng kinh.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị kinh nguyệt không đều, bế kinh: Phối hợp với Tam Lăng, Đan Sâm, Hồng Hoa.
🔹 Tán kết, tiêu khối, hỗ trợ điều trị u bướu lành tính
- Tiêu trệ, hóa ứ, giúp làm mềm và tiêu u cục trong ổ bụng, như u xơ tử cung, u nang buồng trứng.
- Giảm đau và chống sưng trong các khối tích khí huyết.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị nhân xơ tử cung, u nang: Phối hợp với Tam Lăng, Tam Thất, Hạ Khô Thảo.
🔹 Tiêu tích trệ, giảm đầy bụng, hỗ trợ tiêu hóa
- Giúp hành khí, phá trệ ở tỳ vị, giảm đầy hơi, chậm tiêu, ăn không ngon, bụng trướng tức.
- Hỗ trợ tiêu hóa cho người bị rối loạn tiêu hóa mạn tính, có kèm khí trệ huyết ứ.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị đầy trướng bụng, khó tiêu: Phối hợp với Trần Bì, Mộc Hương, Chỉ Thực.
🔹 Giảm đau sau sinh, hỗ trợ tiêu sản dịch
Dùng sau sinh để giúp đẩy huyết ứ, co hồi tử cung, tiêu sản dịch, giảm đau bụng hậu sản.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị đau bụng sau sinh, sản dịch ứ trệ: Phối hợp với Sinh Khương, Hương Phụ.
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Nga Truật
🔹 Cách sử dụng
- Dạng sắc uống: Thường phối hợp trong bài thuốc điều trị phụ khoa, khí huyết trệ, tiêu u.
- Dạng hoàn, bột: Tăng hiệu quả trong phá huyết, tiêu tích, dùng trong điều trị u xơ.
- Dạng ngâm rượu xoa bóp: Hỗ trợ giảm đau sau chấn thương, đau mỏi vùng bụng.
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ.
💡 Chống chỉ định và lưu ý quan trọng:
- Phụ nữ có thai tuyệt đối không dùng vì có thể gây co bóp tử cung mạnh.
- Không dùng cho người bị xuất huyết, rong huyết không rõ nguyên nhân.
- Dùng liều cao có thể gây tiêu chảy nhẹ, đau bụng nếu tỳ vị yếu.
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Nga Truật + Tam Lăng → Phá huyết mạnh, hỗ trợ tiêu u.
- Nga Truật + Đan Sâm, Hồng Hoa → Điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh.
- Nga Truật + Trần Bì, Chỉ Thực → Giảm đầy bụng, khó tiêu.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Curzerenone & Germacrone – Tiêu u, chống tăng sinh tế bào
- Ức chế sự phát triển và phân chia của tế bào bất thường (u xơ tử cung, u nang lành tính).
- Có tiềm năng trong việc làm nhỏ kích thước khối u ở giai đoạn đầu, đặc biệt u phụ khoa.
- Tác dụng trên các dòng tế bào ung thư cổ tử cung, tuyến vú, gan (nghiên cứu in vitro).
📌 Ứng dụng: Hỗ trợ trong sản phẩm tiêu u lành tính, đặc biệt ở tử cung và buồng trứng. Đang được nghiên cứu cho liệu pháp bổ trợ ung thư.
🔹 Curcumol – Chống viêm, giảm đau, điều hòa miễn dịch
- Ức chế enzyme viêm như COX-2, NF-κB, giúp giảm viêm mô mềm, viêm vùng chậu.
- Có tác dụng giảm đau bụng kinh, đau bụng dưới do viêm hoặc ứ huyết.
- Hỗ trợ điều hòa miễn dịch, giảm phản ứng viêm tự miễn.
📌 Ứng dụng:Có trong thuốc giảm đau thảo dược, hỗ trợ viêm vùng chậu, rối loạn kinh nguyệt. Dùng trong sản phẩm bổ sung cho bệnh nhân viêm mạn tính.
🔹 Zedoarone – Kháng khuẩn, chống oxy hóa, bảo vệ gan
- Ức chế vi khuẩn và vi nấm nhẹ, hỗ trợ chống nhiễm trùng phụ khoa.
- Bảo vệ gan khỏi tổn thương do độc chất hoặc rượu, nhờ khả năng chống oxy hóa mạnh.
📌 Ứng dụng: Dùng trong sản phẩm thanh lọc gan, hỗ trợ gan yếu, viêm gan mạn. Có mặt trong thuốc điều trị viêm phụ khoa kết hợp thảo dược.
🔹 Flavonoid và Tinh dầu – Cải thiện tiêu hóa, giảm đầy bụng
- Kích thích tiết dịch tiêu hóa, tăng co bóp dạ dày – ruột.
- Giảm tình trạng ăn không tiêu, trướng bụng, khó tiêu do khí trệ.
📌 Ứng dụng: Có trong thuốc hỗ trợ tiêu hóa, chống đầy hơi từ thảo dược. Thường phối hợp trong sản phẩm dùng sau sinh hoặc người thể hàn khí trệ.
Kết luận
Nga Truật là vị thuốc có tính công phá mạnh, nổi bật với công dụng phá huyết, hành khí, tiêu tích, tán khối, được sử dụng phổ biến trong điều trị các chứng bế kinh, u xơ tử cung, đầy trướng, sản dịch ứ sau sinh. Tuy nhiên, cần đặc biệt thận trọng khi sử dụng, nhất là với phụ nữ mang thai và người huyết hư.