Hậu Phác (厚朴) là vị thuốc có công dụng hành khí, táo thấp, tiêu tích, trừ đầy trướng, thường được dùng trong điều trị đầy hơi, chướng bụng, tiêu hóa kém, ho có đờm, tức ngực do khí trệ – thấp trệ.
Giới thiệu chung về Hậu Phác
- Tên gọi khác: Hậu phác, Hậu bá, Vỏ cây Hậu phác.
- Tên khoa học: Magnolia officinalis Rehd. et Wils.
- Họ thực vật: Họ Mộc lan (Magnoliaceae).
- Bộ phận dùng: Vỏ thân và cành (phơi hoặc sao chế).
- Tính vị: Vị cay, đắng, tính ôn.
- Quy kinh: Tỳ, Vị, Phế, Đại Trường.
- Tác dụng chính: Hành khí, táo thấp, tiêu tích, trừ đàm.
Công dụng của Hậu Phác trong Y học cổ truyền
🔹 Hành khí, tiêu tích, trừ đầy trướng, khó tiêu
- Tác động mạnh vào hệ tiêu hóa, giúp giải phóng khí trệ, giảm trướng bụng, đầy hơi, chán ăn.
- Thường dùng trong các chứng ăn uống không tiêu, bụng trướng căng, đại tiện khó.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị đầy bụng, khó tiêu, bụng chướng: Phối hợp với Trần Bì, Chỉ Thực, Mộc Hương trong bài Bình Vị Tán.
🔹 Táo thấp – hỗ trợ tiêu trừ đàm thấp, giảm cảm giác nặng nề cơ thể
- Loại bỏ ẩm thấp tích tụ ở tỳ vị, làm nhẹ người, bớt mệt mỏi.
- Hỗ trợ điều trị tỳ hư thấp trệ, rêu lưỡi dày trắng, ăn uống không ngon.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị thấp trệ ở trung tiêu: Phối hợp với Phục Linh, Bạch Truật, Sa Nhân.
🔹 Giảm ho, hóa đàm – hỗ trợ hô hấp khi có đàm ẩm
- Giúp hóa đàm, giảm ho có đờm trắng, tức ngực do khí nghẽn – thấp tích.
- Thường dùng cho người ho do phế khí bị trở trệ, đờm dính khó khạc.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị ho có đờm, tức ngực do khí trệ: Phối hợp với Bán Hạ, Tô Tử, Hạnh Nhân.
🔹 Hỗ trợ điều trị khí trệ sau sinh, bụng trướng, sản dịch không ra
- Giúp hành khí, giảm chướng bụng sau sinh, thúc đẩy sản dịch thoát ra.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị bụng trướng sau sinh, sản dịch ứ trệ: Phối hợp với Nga Truật, Trạch Lan, Sinh Khương.
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Hậu Phác
🔹 Cách sử dụng
- Dạng sắc nước uống – phối hợp trong các bài thuốc hành khí, tiêu tích, kiện tỳ.
- Dạng sao chế với gừng hoặc cam thảo – giảm tính quá táo, dễ hấp thu.
- Dạng viên hoàn, bột tán – có trong các bài thuốc cổ phương như Bình Vị Tán, Hương Sa Lục Quân Tử Thang.
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ.
💡 Thận trọng và chống chỉ định:
- Phụ nữ có thai thận trọng khi dùng, đặc biệt trong 3 tháng đầu.
- Người tỳ vị hư hàn, đại tiện lỏng nên thận trọng (do tính táo và khổ).
- Không dùng liều cao kéo dài – dễ gây hao khí tân dịch.
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Hậu Phác + Trần Bì, Chỉ Thực → Trị đầy bụng, tiêu hóa kém.
- Hậu Phác + Phục Linh, Bạch Truật → Táo thấp, kiện tỳ.
- Hậu Phác + Bán Hạ, Tô Tử → Giảm ho, hóa đàm.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Honokiol & Magnolol – Giảm lo âu, an thần, chống oxy hóa mạnh
- Ức chế GABA-transaminase, tăng hoạt động GABA, giúp làm dịu thần kinh, giảm căng thẳng, lo âu.
- Chống oxy hóa mạnh, bảo vệ tế bào não, gan, tim khỏi tổn thương do gốc tự do.
- Có tác dụng giảm viêm, ức chế quá trình peroxid hóa lipid trong mô.
📌 Ứng dụng: Có mặt trong thực phẩm chức năng hỗ trợ giấc ngủ, giảm lo âu, stress. Nghiên cứu sử dụng trong hỗ trợ điều trị trầm cảm, rối loạn lo âu nhẹ.
🔹 Lignans – Điều hòa miễn dịch, chống viêm, kháng khuẩn
- Điều hòa phản ứng viêm, giúp ức chế TNF-α, IL-6, giảm viêm mạn tính.
- Có hoạt tính kháng khuẩn nhẹ với các vi khuẩn đường ruột gây rối loạn tiêu hóa.
📌 Ứng dụng: Dùng trong thuốc hoặc TPCN chống viêm tự nhiên, bảo vệ hệ tiêu hóa. Có tiềm năng trong hỗ trợ điều trị viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích (IBS).
🔹 Flavonoid – Bảo vệ mạch máu, hỗ trợ tiêu hóa, giảm đầy bụng
- Cải thiện tuần hoàn máu vùng bụng, hỗ trợ co bóp dạ dày – ruột nhẹ nhàng hơn.
- Giảm đầy hơi, trướng bụng do rối loạn nhu động ruột hoặc stress.
📌 Ứng dụng: Dùng trong thuốc hỗ trợ tiêu hóa, điều hòa nhu động ruột. Có mặt trong sản phẩm trị đầy hơi, khó tiêu do stress hoặc ăn uống thất thường.
Kết luận
Hậu Phác là vị thuốc hành khí mạnh, tiêu tích, táo thấp, hóa đàm, được dùng phổ biến trong các bài thuốc trị đầy hơi, khó tiêu, thấp trệ, ho có đờm và các chứng khí trệ sau sinh. Tuy nhiên, với tính công phá khá mạnh, người có thể hư yếu cần thận trọng khi sử dụng.