Ích Mẫu Thảo (益母草) là vị thuốc chuyên dùng trong điều trị các bệnh lý phụ khoa, đặc biệt là rối loạn kinh nguyệt, bế kinh, đau bụng kinh, rong kinh, sản hậu huyết ứ. Thuốc có tên gọi “Ích Mẫu” với hàm ý “có lợi cho người mẹ”, thể hiện rõ công dụng trong chăm sóc sức khỏe sinh sản nữ giới.
Giới thiệu chung về Ích Mẫu Thảo
- Tên gọi khác: Chói đèn (Nam Bộ), Sung úy (dân gian).
- Tên khoa học: Leonurus japonicus Houtt.
- Họ thực vật: Hoa môi (Lamiaceae).
- Bộ phận dùng: Toàn cây trên mặt đất, thu hái khi cây đang ra hoa.
- Tính vị: Vị cay, hơi đắng, tính hơi hàn.
- Quy kinh: Can, Tâm bào, Bàng quang.
- Tác dụng chính: Hoạt huyết, điều kinh, lợi tiểu, tiêu thũng.
Công dụng của Ích Mẫu Thảo trong Y học cổ truyền
🔹 Điều kinh, hoạt huyết – hỗ trợ điều trị rối loạn kinh nguyệt
- Giúp lưu thông khí huyết, điều hòa kinh nguyệt, trị các chứng bế kinh, kinh nguyệt không đều, máu kinh thẫm, có cục.
- Thường dùng cho phụ nữ có biểu hiện huyết ứ gây đau bụng kinh, chu kỳ kéo dài hoặc không đều.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị kinh nguyệt không đều: Phối hợp với Hương Phụ, Đan Sâm, Ngưu Tất.
🔹 Hoạt huyết trục ứ sau sinh – đẩy sản dịch, giảm đau bụng hậu sản
- Giúp tống xuất huyết ứ, sản dịch trong tử cung, hỗ trợ tử cung co hồi tốt sau sinh.
- Giảm đau vùng bụng dưới, ngăn ngừa nhiễm trùng hậu sản do huyết ứ tích tụ.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị huyết ứ sau sinh, sản dịch ra ít: Phối hợp với Sinh Khương, Nga Truật, Trạch Lan.
🔹 Lợi niệu, tiêu thũng – trị phù nề, tiểu tiện khó sau sinh
- Giúp lợi tiểu, tiêu phù, hỗ trợ đào thải dịch dư thừa, đặc biệt sau sinh hoặc trong giai đoạn tiền kinh nguyệt.
- Là vị thuốc thường dùng trong các bài thuốc trị phù do khí huyết ứ trệ.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị tiểu tiện khó, phù nề sau sinh: Phối hợp với Trạch Tả, Mộc Thông, Phục Linh.
🔹 Làm mát máu, thanh nhiệt huyết, hỗ trợ rong kinh nhẹ
- Dùng khi huyết nhiệt gây rong kinh kéo dài, kinh ra đỏ tươi, không vón cục, cơ thể mệt mỏi, dễ chảy máu.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị rong kinh do huyết nhiệt: Phối hợp với Sinh Địa, Tiểu Kế, Huyết Dụ.
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Ích Mẫu Thảo
🔹 Cách sử dụng
- Dạng sắc uống – sử dụng phổ biến nhất, đặc biệt trong bài thuốc điều kinh, hậu sản.
- Dạng viên hoàn, cao lỏng – phối hợp trong các bài thuốc Đông dược hiện đại.
- Dạng trà thảo dược – dùng hàng ngày hỗ trợ điều hòa chu kỳ kinh nguyệt.
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ.
💡 Thận trọng và chống chỉ định:
- Phụ nữ có thai tuyệt đối không dùng (do có tác dụng hoạt huyết, co bóp tử cung).
- Người huyết hư, thể hàn, hay lạnh bụng, tiêu chảy nên thận trọng khi dùng lâu dài.
💡 Dùng đúng liều – đúng giai đoạn kinh nguyệt để đạt hiệu quả tốt nhất.
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Ích Mẫu Thảo + Hương Phụ, Đan Sâm → Điều kinh, giảm đau bụng kinh.
- Ích Mẫu Thảo + Sinh Khương, Nga Truật → Hỗ trợ hậu sản, tiêu huyết ứ.
- Ích Mẫu Thảo + Trạch Tả, Mộc Thông → Lợi tiểu, tiêu thũng.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Leonurine – Điều hòa kinh nguyệt, hỗ trợ co bóp tử cung sau sinh
- Là hoạt chất đặc hiệu có tác dụng tăng trương lực cơ trơn tử cung, giúp đẩy sản dịch, rút ngắn thời gian co hồi tử cung sau sinh.
- Hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, làm sạch nội mạc tử cung.
📌 Ứng dụng: Có trong thuốc hỗ trợ hậu sản, giảm đau bụng kinh, kinh thưa, kinh có cục Phù hợp dùng ngắn hạn sau sinh hoặc trước chu kỳ kinh nguyệt
🔹 Stachydrine – Tăng lưu thông máu vùng chậu, giảm đau kinh, kháng viêm
- Giúp cải thiện vi tuần hoàn vùng tử cung, hỗ trợ giảm đau bụng kinh do thiếu máu cục bộ.
- Có hoạt tính kháng viêm nhẹ, làm dịu vùng niêm mạc tử cung.
📌 Ứng dụng: Có mặt trong thảo dược điều hòa kinh nguyệt, thuốc bổ huyết cho phụ nữ Được nghiên cứu như một hỗ trợ sinh học sau can thiệp sản khoa
🔹 Flavonoid & Alkaloid – Chống oxy hóa, kháng khuẩn, bảo vệ hệ niệu sinh dục
- Trung hòa gốc tự do, bảo vệ tế bào niêm mạc tử cung và bàng quang.
- Ức chế vi khuẩn đường niệu nhẹ, giúp phòng ngừa nhiễm trùng tiết niệu sau sinh hoặc trong chu kỳ kinh.
📌 Ứng dụng: Có trong sản phẩm hỗ trợ hệ tiết niệu nữ giới, ngăn viêm đường niệu nhẹ Phối hợp trong thuốc thảo dược điều trị viêm nội mạc tử cung nhẹ
🔹 Axit hữu cơ & Tannin – Lợi tiểu, chống phù, hỗ trợ thanh lọc cơ thể
- Tăng bài tiết nước tiểu, giúp giảm ứ nước sau sinh hoặc trong giai đoạn tiền kinh nguyệt.
- Làm se nhẹ niêm mạc, giảm tình trạng viêm loét hoặc xung huyết mô mềm.
📌 Ứng dụng: Hỗ trợ điều trị tiểu tiện khó, phù nề nhẹ, viêm mô mềm vùng chậu nhỏ Có trong trà thảo dược phụ khoa, detox nhẹ sau sinh
Kết luận
Ích Mẫu Thảo là vị thuốc hàng đầu trong điều trị các chứng bệnh phụ khoa, nổi bật với tác dụng điều kinh, hoạt huyết, tiêu ứ, lợi tiểu. Thường được dùng trong điều trị bế kinh, đau bụng kinh, rong kinh, sản hậu huyết ứ, tiểu tiện khó sau sinh, Ích Mẫu Thảo là “người bạn đồng hành” đáng tin cậy cho sức khỏe sinh sản nữ giới – khi được sử dụng đúng cách và đúng chỉ định.