Ngải Cứu (艾叶) là vị thuốc có tính ấm, tán hàn, ôn kinh, cầm máu và an thai, rất phổ biến trong dân gian lẫn y học cổ truyền. Thuốc được dùng để điều trị các chứng đau bụng kinh, kinh nguyệt không đều, rong huyết, băng huyết, động thai ra huyết, đau bụng do hàn, lạnh chân tay, tiêu chảy lạnh…
Giới thiệu chung về Ngải Cứu
- Tên gọi khác: Ngải diệp, thuốc cứu, cây cứu.
- Tên khoa học: Artemisia vulgaris L.
- Họ thực vật: Cúc (Asteraceae).
- Bộ phận dùng: Lá và ngọn non (phơi hoặc sao khô dùng làm thuốc).
- Tính vị: Vị đắng, cay, tính ấm.
- Quy kinh: Can, Tỳ, Thận.
- Tác dụng chính: Ôn kinh, cầm máu, trừ hàn, an thai, giảm đau.
Công dụng của Ngải Cứu trong Y học cổ truyền
🔹 Ôn kinh, chỉ huyết – điều trị rong kinh, băng huyết, ra huyết do hàn
- Là vị thuốc cầm máu trong trường hợp huyết hư hàn, tức máu ra kéo dài nhưng loãng, không đông, người tay chân lạnh, mệt mỏi.
- Đặc biệt hiệu quả trong các trường hợp rong huyết, băng huyết sau sinh, rối loạn kinh nguyệt do hàn lạnh tử cung.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị rong kinh, băng huyết: Phối hợp với A giao, Sinh Địa, Tiểu Kế, Huyết Dụ.
🔹 Trừ hàn, giảm đau bụng kinh, đau bụng do lạnh
- Tính ấm của ngải giúp làm ấm tử cung, giảm co thắt do lạnh, đặc biệt hiệu quả với người có chu kỳ kinh kéo dài, máu kinh loãng, đau bụng âm ỉ lạnh buốt.
- Có thể dùng sắc uống hoặc xông, chườm vùng bụng dưới.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị thống kinh do hàn: Phối hợp với Xuyên Khung, Ngưu Tất, Đương Quy.
🔹 An thai – trị động thai ra huyết, thai động không yên
- Dùng liều thấp, phối hợp đúng bài để giúp giữ thai khi có dấu hiệu dọa sảy thai do lạnh tử cung, huyết hư
- Tuy nhiên không dùng khi thai còn non tháng hoặc dùng liều cao vì có thể gây co bóp tử cung.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị động thai huyết hư: Phối hợp với A giao, Bạch truật, Sinh khương.
🔹 Cầm máu đường tiêu hóa nhẹ, tiêu chảy do hàn
- Ngải cứu còn có tác dụng cầm máu nhẹ tại dạ dày, ruột, giúp giảm tiêu chảy do lạnh, đau bụng quặn khi ăn đồ sống lạnh.
- Dùng trong các bài thuốc tiêu hóa truyền thống.
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Ngải Cứu
🔹 Cách sử dụng
- Dạng sắc uống – thường phối hợp với các vị thuốc bổ huyết, cầm máu, trừ hàn.
- Sao cháy – làm tăng tác dụng cầm máu, giảm tính cay nóng.
- Ngải cứu rang muối, chườm bụng – giảm đau bụng kinh, đau bụng lạnh.
- Dùng làm thuốc cứu (châm cứu) – đốt ngải cứu hơ lên huyệt đạo.
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ
💡 Thận trọng và chống chỉ định:
- Không dùng cho phụ nữ đang mang thai 3 tháng đầu, hoặc người có cơ địa nhiệt.
- Không dùng liều cao kéo dài vì có thể gây khô miệng, bốc hỏa, mất ngủ, nôn nao.
💡 Khi dùng để an thai hoặc cầm máu, cần phân biệt đúng thể bệnh (hư hàn – thực nhiệt).
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Ngải Cứu + A giao, Sinh địa → Cầm máu do huyết hư, rong huyết.
- Ngải Cứu + Xuyên Khung, Đương Quy → Điều kinh, giảm đau bụng kinh.
- Ngải Cứu + Gừng tươi, Bạch truật → An thai, trừ hàn.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Cineol & Camphor – Chống viêm, kháng khuẩn, giảm đau cơ trơn
- Tác dụng giảm co thắt tử cung và ruột, từ đó giảm đau bụng kinh và đau bụng do tiêu hóa.
- Có khả năng ức chế vi khuẩn, nấm nhẹ, giúp bảo vệ niêm mạc tử cung và đường tiêu hóa.
📌 Ứng dụng: Có mặt trong thuốc xoa bóp, tinh dầu giảm đau Hỗ trợ trong điều trị đau bụng kinh, viêm vùng chậu nhẹ, rối loạn tiêu hóa dạng co thắt
🔹 Flavonoid & Coumarin – Chống oxy hóa, điều hòa nội tiết nhẹ
- Chống lại tổn thương do gốc tự do, giúp ổn định niêm mạc tử cung và buồng trứng.
- Một số flavonoid có cấu trúc gần giống phytoestrogen, hỗ trợ điều hòa nội tiết nữ giới nhẹ nhàng.
📌 Ứng dụng: Dùng trong thảo dược điều kinh, sản phẩm hỗ trợ chu kỳ kinh nguyệt đều đặn Có tiềm năng trong giảm triệu chứng tiền kinh nguyệt (PMS)
🔹 Tannin – Làm se niêm mạc, hỗ trợ cầm máu nhẹ, kháng viêm
- Giúp giảm xuất huyết nhẹ niêm mạc tử cung, phù hợp trong hỗ trợ điều trị rong kinh nhẹ, máu loãng do niêm mạc yếu.
- Hỗ trợ làm co mạch, giảm viêm và cải thiện triệu chứng rối loạn tiêu hóa nhẹ.
📌 Ứng dụng: Có trong trà thảo dược giảm tiêu chảy, sản phẩm hỗ trợ rong kinh nhẹ Phối hợp trong các bài thuốc kháng viêm niêm mạc tự nhiên
🔹 Sesquiterpen lactones – Chống dị ứng, điều hòa miễn dịch
- Ức chế phản ứng viêm và phản ứng dị ứng, giúp giảm viêm mạn và quá mẫn nhẹ.
- Có vai trò trong cân bằng miễn dịch niêm mạc tử cung và tiêu hóa.
📌 Ứng dụng: Được nghiên cứu trong sản phẩm hỗ trợ viêm mạn tính, viêm vùng chậu nhẹ, viêm ruột Tiềm năng hỗ trợ các tình trạng tự miễn nhẹ
Kết luận
Ngải Cứu là vị thuốc cổ truyền quan trọng trong các bệnh lý phụ khoa và tiêu hóa có yếu tố hàn – huyết hư, đặc biệt hiệu quả trong rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh, rong huyết, động thai và tiêu chảy do hàn. Dù là thuốc dân gian quen thuộc, nhưng việc sử dụng Ngải Cứu cần đúng thể, đúng liều và đúng thời điểm để đạt hiệu quả và an toàn tối đa.