Tô Ngạnh (苏梗) là cành của cây Tô (Tía tô) – khác với Tô Diệp (lá Tía tô) và Tô Tử (hạt Tía tô). Trong Đông Y, Tô Ngạnh được sử dụng với tác dụng chính là lý khí, hành khí, giảm đau, an thai và điều trị khí trệ ở vùng ngực – bụng.
Giới thiệu chung về Tô Ngạnh
- Tên gọi khác: Cành Tía tô, cành cây Tô
- Tên khoa học: Perilla frutescens (L.) Britt.
- Họ thực vật: Hoa môi (Lamiaceae)
- Bộ phận dùng: Cành cây (ngạnh) – đã phơi khô
- Tính vị: Vị cay, tính ôn
- Quy kinh: Phế, Tỳ
- Tác dụng chính: Lý khí, hành khí, an thai, giảm đau.
Công dụng của Tô Ngạnh trong Y học cổ truyền
🔹 Lý khí, hành khí – trị đầy tức ngực, bụng chướng, buồn nôn
- Là vị thuốc giúp hành khí trệ ở trung tiêu, hỗ trợ tiêu hóa, trị đầy hơi, ợ hơi, tức ngực, ăn không tiêu.
- Phối hợp tốt với các vị khác trong các bài thuốc chữa khí trệ ở ngực – bụng – dạ dày.
📌 Bài thuốc tham khảo: Trị bụng đầy, ngực tức do khí trệ: Phối hợp với Trần Bì, Mộc Hương, Hậu Phác.
🔹 An thai nhẹ – hỗ trợ trị động thai, buồn nôn thai kỳ thể khí trệ
- Có tác dụng giảm nôn nghén nhẹ, giúp an thần, làm dịu khí uất vùng ngực – dạ dày.
- Phối hợp trong bài thuốc an thai do khí trệ gây rối loạn tiêu hóa.
📌 Bài thuốc tham khảo: An thai, giảm nôn nghén: Phối hợp với Sa Nhân, Trần Bì, Bạch Truật.
🔹 Giảm ho, tiêu đờm do khí nghẽn phế
- Khi phối hợp với Tô Diệp, Tô Tử có thể hỗ trợ giảm ho, tiêu đờm nhẹ, nhất là khi ho do khí trệ gây tức ngực.
🔹 Hỗ trợ điều trị tiêu hóa sau sinh, đầy trướng sau mổ, sau đẻ
- Là vị thuốc nhẹ, dễ kết hợp trong các bài thuốc hậu sản để giảm đầy hơi, bón khí, giúp dễ tiêu.
Cách sử dụng và lưu ý khi dùng Tô Ngạnh
🔹 Cách sử dụng
- Sắc uống – thường dùng trong các bài thuốc trị khí trệ, tiêu hóa, an thai
- Phối hợp – dùng chung với các vị như Trần Bì, Hương Phụ, Bạch Truật để tăng hiệu quả lý khí
- Có thể sao thơm nhẹ để giảm tính cay, tăng tính điều hòa
🔹 Lưu ý khi sử dụng
💡 Không nên tự ý dùng thuốc mà cần có sự thăm khám, chỉ định của bác sĩ
💡 Thận trọng trong các trường hợp sau:
- Phụ nữ mang thai dùng cần có chỉ định – dù có tác dụng an thai, nhưng nếu dùng sai thể bệnh có thể gây tác dụng ngược
- Không dùng cho người âm hư, nhiệt trong (do tính ôn, dễ gây khô miệng, táo)
💡 Không nên dùng dài ngày nếu không phối hợp đúng
💡 Nguyên tắc phối hợp:
- Tô Ngạnh + Trần Bì, Mộc Hương → Trị đầy trướng, khí trệ trung tiêu
- Tô Ngạnh + Sa Nhân, Bạch Truật → An thai, trị nôn nghén nhẹ
- Tô Ngạnh + Hương Phụ, Cam Thảo → Sơ khí, điều kinh, giảm căng tức ngực
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
🔹 Perillaldehyde – Giảm co thắt cơ trơn, chống dị ứng, làm dịu thần kinh
- Tác dụng ức chế co bóp quá mức của cơ trơn ruột, dạ dày và tử cung.
- Có hoạt tính an thần nhẹ, giảm bồn chồn, căng tức vùng ngực và rối loạn thần kinh thực vật.
- Chống dị ứng nhẹ, giúp điều hòa phản ứng miễn dịch.
📌 Ứng dụng: Hỗ trợ đầy hơi, đau bụng do co thắt ruột, hội chứng ruột kích thích (IBS) Dùng trong trà an thần nhẹ, thảo dược giảm stress thể nhẹ
🔹 Tinh dầu (Limonene, α-Pinene, β-Caryophyllene) – Kháng khuẩn, hỗ trợ tiêu hóa, làm dịu thần kinh
- Tăng tiết dịch tiêu hóa, cải thiện tiêu hóa kém do stress, đầy bụng, chậm tiêu.
- Có khả năng kháng khuẩn nhẹ, hỗ trợ tiêu hóa và hô hấp.
- Được nghiên cứu trong thảo dược trị ho, viêm họng nhẹ và căng tức vùng ngực.
📌 Ứng dụng: Có mặt trong thuốc hỗ trợ tiêu hóa, sản phẩm làm ấm bụng, xoa bóp Phối hợp trong sản phẩm trị ho thảo dược có thành phần tía tô
🔹 Flavonoid & Tannin – Chống oxy hóa, bảo vệ niêm mạc dạ dày – ruột
- Hỗ trợ giảm viêm dạ dày, làm dịu niêm mạc ruột, đặc biệt ở người rối loạn tiêu hóa do căng thẳng.
- Chống lại quá trình stress oxy hóa – nguyên nhân gây rối loạn nhu động tiêu hóa và thần kinh ruột.
📌 Ứng dụng: Hỗ trợ điều trị đầy bụng, rối loạn tiêu hóa mãn tính, viêm dạ dày nhẹ Có trong trà thảo dược và viên uống chống stress tiêu hóa
Kết luận
Từ góc nhìn Đông Y, Tô Ngạnh là vị thuốc lý khí nhẹ, dễ kết hợp, đặc biệt hiệu quả trong điều trị đầy bụng, tức ngực, ăn uống khó tiêu, nôn nghén do khí trệ, và hỗ trợ hậu sản. Với tính ôn và vị cay, Tô Ngạnh thường được phối hợp để điều khí mà không quá mạnh, thích hợp dùng cho phụ nữ và người thể nhẹ.